آرشیف

حج یکی از ارکان پنجگانه اسلام ویا بطور مشخص رکن پنجم اسلام در نزد أهل تسنن بوده ومیعادگاه پیمان با خدا وپیامبران او بخصوص حضرت محمد مصطفی ص وحضرت ابراهیم خلیل بحساب میاید. حج پایگاه وحدت مسلمین جهان ومیدان مبارزه باشیطان جهت رهائی از شرک،ریا وخودپرستی است.حج فرصتیست جهت خود سازی و مبدأ يك تحول عميق در اخلاق و سلوك ورفتار بندگان خدا. حج نمودار قیامت صغری وتجلی حرکت عمومی بشریت بسوی میعاد موعود است حج نشانۀ عملی ملل متحدی است که اساس آن توحيد ويک پارچگی ملت ها جهان ميباشد.اين عبادت دسته جمعی علاوه بر اين كه پيوند استواري ميان بنده و خدا بر قرار میکند مبدأ اثرات سودمند و ارزندۀ در جوامع اسلامي نیز بحساب میاید.تعریف و وتوضیح احکام حج جزء از مسائلی است که فقهاء محترم به تفصیل بحث کرده اند واما نویسنده طبق معمول به فلسفه وحکمت تشریع این رکن و ریشه های تاریخی واثر آن بر ابعاد مختلف حیات سیاسی ، اقتصادی،اجتماعی و فرهنگی انسانها بحث خواهد کرد. هر چند فلسفه وحکمت وسیع فرضیت حج به گستره اقیانوس ها، وعظمت کوه ها، و معنویتی به اوج کهکشان ها است بلند تر از حیطۀ توانائی این قلم است باز هم بیائید بجای ریزه چینی در نحوه اجراء واداء آن غوّاص اقیانوس حکمت های گهربار این رکن الهی باشیم. بلی غواصان درد آشنا اگر دل به درياى معارف آن بزنند و از نزديك شدن و فرو رفتن در احكام و وفضائل اجتماعى، فرهنگی آن نترسند گهر های ناب از صدف دریای هدایت بکف آرند و از چشمۀزلال حكمت و معرفت آن تا ابد سيراب گردند.

دلیل وجوب حج: آیه 97 سورۀ آل عمران.
فِيهِ آيَاتٌ بَيِّـنَاتٌ مَّقَامُ إِبْرَاهِيمَ وَمَن دَخَلَهُ كَانَ آمِنًا وَلِلّهِ عَلَى النَّاسِ حِجُّ الْبَيْتِ مَنِ اسْتَطَاعَ إِلَيْهِ سَبِيلاً وَمَن كَفَرَ فَإِنَّ الله غَنِيٌّ عَنِ الْعَالَمِينَ) ترجمه:( در آن، نشانه‏هايى روشن است از جمله‏ مقام ابراهيم است و هر كه در آن درآيد در امان باشد و براى خدا، حج آن خانه، بر عهده مردم است البته بركسى كه بتواند به سوى آن راه يابد. و هر كه كفر ورزد، يقيناً خداوند از جهانيان بى‏نياز است.)
نکته! در آیات وجوب حج بر خلاف حکم سائر عبادات بجای ایمان کلیمه انسان ذکر شده مثلا( وأذن فی الناس بالحج یأتوک رجالا… ویا ولله علی الناس حج البیت ) دلیل آنرا در یک کلیمه باید عرض کنم اینکه حج یک کنگرۀ جهانی است در حاشیه این رکن با شکوه وبا عظمت همه انسانهای روز زمین میتوانند پیرامون مشکلات عدیدۀ جهان صحبت کنند.ویا اینکه اسلام همین انسانیت است و کسی میتواند ادعای اسلامیت کند که انسان کامل باشد. آنانیکه به کمال انسانیت نرسیده اند شایسته ظرفیت اسلام را ندارند.از نظر قرآن كريم فلسفه بناي كعبه و حكمت حجّ، قيام براي تأمين منافع مردم است يعني حجّ يك حركت جمعي براي حل معضلات و تأمين نيازها و رشد و توسعه جامعه بشری است. نکته دیگر اینکه تمام مناسک حج وقربانی سنت ابراهیم ع است که بر ما واجب شده واین دلیل است بر اینکه دین اسلام دین جامع ومکمل همه ادیان اسمانی بوده بدون تعصب وتبعیض مرجع همه ادیان را به ذات واحد نسبت میدهد. ومسلما نان هم(الذین یؤ منون بما أنزل إلیک وما أنزل من قبلک وبالآ خرة هم یوقنون)

ارکان ومناسک حج: ارکان به آن أجزاء عناصر بر جسته حج گفته میشود که منهای آن حج ناقص ونا تمام است مانند إحرام، وقوف به عرفات، قربانی و طواف در روزعید وسعی بین صفا ومروه با ویژگیهای نیت حاجی که قصد حج ویا حج عمره ویا عمره را کرده باشد که بر بنیاد همین نیت واراده به اقسام سه گانه قران ، تمتع وفرد تقشسم میشود وهر کدام شرائط وخصوصیات خودرا دارند که قبلا عرض کردم در کتب فقه مفصلا بیان شده واما در مورد مناسک حج خوب است که به عناصر وپدیده های مختلف که در روز های حج حاجی با آنها سر وکار دارد اشاره کنیم. مثلا.
اول رکن آحرام. احرام نکته آغازین ونخستین گام حج است که به مثابه نماد نظم وقانون ودرس تر بیت پذیری از میقات معین می آغازد و من حیث باب دخول در سر زمین حج انسان را به طور کل از مظاهر مادي و امتيازات ظاهري، چون لباس هاي قیمتی وجذاب و جهان ماده جدا و در عا لمي از نور و روحانيت فرو مي برد.

سؤال: چرا لباس احرام باید از لباسهاى معمولى و دوخته نباشد؟
پاسخ: مراسم حج یكى از عبادتهاى دسته جمعى است كه باید با یکرنگی و تجرد كامل و بی نیازی از تجملات وریا کاریها انجام پذیرد.از این نظر، به پوشیدن دو قطعه پارچه اكتفا شده و از پوشیدن لباسهاى معمولى و رسمى كه نشانه تما یز و اختلاف وگاهی هم نماد تفاخر و برترى است جلوگیرى به عمل آمده و یكى از آرزو های بزرگ انسانها کامل که رفع تبعیض وبر تری خواهی است عملی میشود. به عبارت دیگر: حج عالیترین تجلیگاه تسا وى انسانها در برابر خداست و براى همین هدف، لازم است از هر نوع لباس رسمى و یا معمولى كه پدید آورنده امتیاز است خوددارى شود و به دو قطعه لباس عاری از هر نوع تفاوت و امتیاز اكتفا گردد؛ و همه یكرنگ و یكسان در این مراسم بزرگ شركت جویند.

تلبیه: بلی در روز های عرفه وعید قربان ندای راز گونه خدا وبنده با طنین لبیک بگوشها راه میابد واین لبیک در روز های عید وقربانی بیانگر آمادگی روحی برای پذیرش هر ندا و فرمانی از جانب خداوند ج است و فلسفه تشریع تلبیه در حج همان اجابت ندای ابراهیم ع است که بناء بر حکم خدا ج که فرمود(وأذن فی الناس بالحج یأ توک رجالا وعلی کل ضامریأتین من کل فج عمیق: مردم را به آمدن بحج فرا خواند وهمه لبیک گفتند.
راز طواف : طواف مانند نماز نماد نظم وقانون پذیری است آنجا ئیکه انسان از نقطه خاص آغاز میکند و با رقم معین گردش ومحل مشخص تکمیل ودر نقطه معین وادای نماز در مقام ابراهیم ع ختم میشود نمایانگر پای بندی و تعبّد در پیشگاه خداست. وقتی طواف به صورت خاص انجام می گیرد، بدون آنکه حاجی راز آن را بداند روح تعبّد و جوهره عبودیت در نهادش تقویت می شود. از منظر دیگر رکن طواف علاوه بر چرخش اختیاری دورا دور کعبه هماهنگی با چرخش تکوینی همه موجودات جهان هستی بر گرد محور واحد را که خداست نشان میدهد
سعی بین صفا ومروه: إظهار عظمت اسلام و احترام به مقام زن چون خداوند با سنت ماندگار صفا ومروه هدیۀ دیگر به هاجر بخشید، تا جبران صبر و خلوص وی باشد، یعنی سعی میان صفا و مروه، به شکل تلاش هاجر بر هر حاجی واجب شد، تا یاد هاجر به عنوان الگویی برای آنان که در راه هدفی بزرگ می کوشند و صبر می کنند تا به رضای الهی برسند، جاودانه بماند.وزنان ماندگار از مریم علیها السلام شروع تا فاظمة الزهراء وعائشظ ام المؤمنین دلیل است بر ارزش زن در منطق اسلام.
راز وقوف به عرفات: وقوفِ در عرفات برای آن است که انسان به معارف و علوم دینی واقف شده و از اسرار الاهی نظام آفرینش باخبر شود. بداند که خداوند به همه‌ نیازهای او واقف و بر رفع همه‌ آنها توانا است. خود را به خدا بسپارد و فقط او را اطاعت کند که طاعت او سرمایه و وسیله‌ هر بی‌نیازی است وحا جی در عرفات شناخت پیدا میکند که خداوند ج به نهان و آشكار و صحيفه‌‌ قلب او و رازهاي آن و حتي آنچه براي خود او روشن نيست و ناخودآگاه در زواياي روح او مي‌گذرد آگاه است.
قربانی: یعنی ذظهار اوج انقیاد واخلاص وکمال فر مان برداری از خداوند حتی اگر مارا به ذبح فرزند ما مأمور سازد و راز های بیشتر این سنت ابراهیمی در مقالۀ بعدی طور مفصل ذکر خواهد شد.
تداعی معنوی أعمال حج: حج به معناى قصد همراه با حركت است حر کتیکه انسان را به مقصد مى‏رساند واین حرکت از آغاز تا انجام که در أعمال حاجی متجلی است . سیر وسلوک در اماکن مقدسۀ حج چون نماز وقیام در عرفات و مشعر ومینا وقربانی ، طواف و سعی با ندای ملکوتی لبیک اللهم لبیک ومشاهدۀغار ثور وغار حرا معبر هجرت و مهبط وحی دارا یی معنویت و صفای ویژۀ است که بر روح و روان انسان تأثیر مثبت و شگرفی دارد مثلا از میقات ومحل معین احرام بستی قدم بر زمین تعهد وپیمان گذاشتی و از زندان حرص وخود خواهی رهائی یافتی. غسل کردی طهارت ظاهری را بر صفا وضیاء باطن شاهد گرفتی ، لبیک گفتی از خدای بزرگ پاسخ گرفتی ، بر حریم مقدس حرم داخل شدی غبار محرمات از وجود خود شستی وبا طواف بر دور کعبه و إعتقاد بر محوریت معبود واحد از آلودگی شرک بیرون جستی ، با مصافحه وکشیدن دست بر حجرالأ سود بار دیگر با خدایت عهد بستی،با رفتن به مینا ورمی جمرات کمر شیطان را شکستی ، وبا جولان در میدان عرفات ومشاهدۀ محشر کوچک راز خلقت را شناختی، ، با اقامت در مزدلفه ومشعرالحرام به اوج شعور رسیدی وبا ادای نماز در مسجد خیف خوف از گناه واحساس محاسبه روز آخرت را در ضمیرت زنده ساختی ، با سعی بین صفا ومروه عظمت وبزرگی اسلام را به نمایش گذاشتی . وده ها فضیلت دیگر بخاطر، اما دریغ که مسلمانها از رفتن به حج چیزی نمی آموزند وحج را ابزاری ساخته اند بخاطر کسب لقب حاجی وپردۀ بر ادامه خیانت وجنایت های مکرر.بلی حکمت های حج مانند احکام حیات بخش قرآن مهجور ومتروک گرديده ، به همان اندازه كه آن كتاب زندگي این منبع فیض و كمال و جمال .گنجینه اسرار آفرینش در حجا بهاي خود ساخته ما پنهان و در دل خرمن ها خاكِ كج فكريهاي ما دفن شده واز اثر أعمال انسان نما های اسلام شعار فلسفه زندگي ساز او به زبان وحشت وانتحار و مرگ و قبر تنزل كرده ، پس همه مسلمانان بايد در تجديد حيات حجّ و قرآن كريم و بازگرداندن اين دو نعمت پر فیض الهی به صحنه هاي زندگي شان كوشش كنند.

فلسفه وحکمت های عمومی حج:
بعد سياسي حج: حج وجمعه به مثابه گنگره سالانه وهفتگی دو وجیبه عبادی سیاسی است که باید از آن به نفع ملتهای مسلمان استفاده أعظمی صورت گیرد. خصوصا حج این اجتماع عظيم كه اعضاي آن را نمايندگان واقعي ملتهاي مسلمان جهان تشكيل مي‏دهد، جچ كنگره بزرگ سالانه مسلمانان دنيا محسوب و مي‏تواند بزرگترين حلقه وصل ميان مسلمانان جهان باشد و سران اسلام را از اوضاع يكديگر آگاه سازد.درین روز امت اسلامي بايد سخن ها و حرفهاي خود را به دنياي اسلام برساند تا اقتدار ملّت مسلمان براي همة مردمان جهان روشن شود و توصيه اسلام بر حجّ ابراهيمي بر همين اساس است. حج وسيلۀ است براي انتقال اخبار سياسي كشورهاي اسلامي از هر نقطه به نقطة ديگرو بالاخره حج، عامل موثري است براي شكستن زنجيرهاي اسارت و استعمار و آزاد ساختن مسلمین از وابستگی. در حج حین توجه بخدا روح عبادت متجلی است در حالیکه با توجه به خلق خدا روح سیاست پدیدار میگردد حج یعنی عبادت +سیاست و مظهر قدرت الهی.

حج واقتصاد: با آنکه مقتضی حج بریدن با دنیا وفرصت توبه ویاد مرگ ومیعاد است ، فرصتی برای تقویت پشتوانه اقتصاد مسلمين و ايجاد اشتغال براي ده ها هزار مسلمان جهان نیز هست، استفاده از كنگرة عظيم حج براي تقويت پايه هاي اقتصادي كشورهاي اسلامي نه تنها با روح حج منافات ندارد بلكه طبق روايات اسلامي يكي از فلسفۀ آن را نیز تشكيل مي دهد. چه نیکوست اگر مسلمانان در آن اجتماع بزرگ،‌ يك بازار مشترك اقتصاداسلامي را پایه گذاری و زمينه هاي مبادلاتي و تجاري را فراهم سازند كه نه منافع شان به جيب دشمنان شان بريزد و نه اقتصادشان وابسته به اجانب باشد، كه اين دنيا پرستي نه بلکه عين عبادت و جهاد و غرور وسر بلند یست.

حج نماد همبستگی ورفع تبعیض: حج عامل موثري براي وحدت صفوف مسلمانان جهان است و حج عامل مبارزه با تعصبات و نژاد پرستي و محدود نشدن در حصار مرزهاي جغرافيايي است. ارتباط قشرهاي مسلمانان در ايام حج مي تواند به عنوان مؤثرترين عامل ووسیلۀ انتقال فكرها وفر هنگ ها درآيد از آن گذشته شگفت انگيزترين حكمتي كه در حج مشهود است، احساس وحدت و همبستگي است كه در حد اعلاي مفهوم انسانيت، به بركت اسلام، به وجود مي آيد عالم و جاهل، كوچك و بزرگ، زن و مرد، سياه و سفيد در كنار هم بر اساس يك «قانون» مي جوشند و مي خروشند مي روند، مي دوند، مي نشيند و برمي خيزند. و اين خيزش و خروش و رفت و بازگشت و چرخيدن و گرديدن همه در يك جهت و در يك خط و در يك مدار و بر يك محور که الله است صورت میگرد ومعنی واقعی وحدت وهمبستگی را به نمایش میگذارد.
اثر اجتماعی حج: حج عبدتی است که علاوه بر تزکیه اثرات سود مند اجتماعی دارد ودرین روز فقراء از گوشت قربانی تناول میکنند بر رابطه ومحبت شان می افزیاد.در دنياي امروز كه مسلمانان جهان مشكلات بسياري دارند، اين اجتماع باشكوه به آنان فرصت مي‏دهد تا از مشكلات كشور خود و كشورهاي مسلمان ديگر، آگاه شوند و علت مشكلات و گرفتاري‏هاي خود را دريابند.پس حج، بهترين ميعادگاه معارف ملت‏هاي اسلامي است كه مسلمانان با برادران و خواهران ديني و اسلامي خود از سراسر جهان آشنا مي‏شوند. 

فراز های خجسته حج:
حج با تمام ارکان و افعال خود چنان عظمت و ابهتی را به نمایش می گذارد که بیان کیفیت آنها در قالب الفاظ و کلمات نمی گنجد بلکه برای درک واقعی آنها باید در آن مکانهای نورانی و عرفانی حاضر شد و پیشانی بندگی را در هر کدام از آن اماکن بر زمین نهاد و اشک دیدگان را نثار آن مکانهای مقدس نمود وبعد فهمید که فراز های نورانی حج چه اثر بر فرد وجامعه دارد.. 
* حج کنگرۀ عظیم جهانی وو سیلۀ سترگ تبادل افکار سیاسی، عظیم ترین گردهم آیی مسلمانان غرض جلب اعتماد همدیگر.و منبع تقویت روحیه همکاری وهمگرایی. و حلال مشاکل و بحران های سیاسی جهان اسلام .
* حجّ تجلي و تكرار همه صحنه هاي عشق آفرين زندگي يك انسان و يك جامعه متكامل در دنيا است . حجّ كانون معارف الهي است كه از آن محتواي سياست اسلام را در تمام زواياي زندگي بايد جستجو نمود
* حج یعنی ارتقاء انگیزه احترام واعتقاد به نظم ورعایت حقوق دیگران. ورشد روحیه مشارکت درامور خیریه وکمک به سایرین بویژه نیازمندان. حج نماد فرهنگ عالی انسانیت و نشانه مسا وات بین بندگان الهي در پيشگاه اوتعالی.و پیام دهنده صلح و اشتی برای بشریت.
* حج کانون آشنایی آشنایی با آثار و اخبار پیغمبران وارتباط با امت بزرگ اسلامی ودرک نقش برجسته زنان در کنار مردان. و شناخت مسلمانان از همدیگر و آموختن و آموختاندن یکدیگر و تبادل تجارب و کارکرده ها.
* حج، نمونه ای بسیار بارز از صحرای محشر و ایستادن در مقابل خداوند یکتا و اظهار عبودیت و بندگی به پیشگاه خداوند متعال ، نمونه بارزی است از اطاعت مطلق و امتثال بدون چون و چرا از فرامین خداوند وا رتباط عمیق و بی تکلف میان بنده و خدا.
* حج : بیاد آورند و بیانگر اخلاص، ایمان، جانفدائی و از خود گذشتگی بزرگترین موحد تاریخ ابراهیم خلیل، هاجر و اسماعیل معصوم است. وتجدید پیمان باپیامبران الهی به ویژه بیعت با پیامبر بزرگوار اسلام ، جهاد با مظاهرپلیدی وهواهای نفسانی وشسکتن قامت شیطان است.
دلیل عظمت کعبه ورفاه أهل مکه در چیست:؟ این سر زمین محاط به وادی ها ی خشک و وبی آب وعلف امروز سر شار از نعمات مادی ومعنوی است. چرا چنین مکانی به این مقام و عظمت نرسد درحالیکه روزگاری امام المخلصین و اسوه موحدین به همراه خانواده کوچک و مبارکش در آنجا اقامت گزید وبه پیشگاه پرورگار فریاد سر داد(ربنا إني أسكنت من ذريتي بواد غير ذي زرع عند بيتك المحرم ربنا ليقيموا الصلاة فاجعل أفئدة من الناس تهوي إليهم وارزقهم من الثمرات لعلهم يشكرون ( 37سوره ابراهیم ) ترجمه: پروردگارا! من بعضى از فرزندانم را در سرزمين بى‏آب و علفى، در كنار خانه‏اى كه حرم توست، ساكن ساختم تا نماز را برپا دارند; تو دلهاى گروهى از مردم را متوجه آنها ساز; و از ثمرات به آنها روزى ده; شايد آنان شكر تو را بجاى آورند! ) جوش وخروش حج امروزی نتیجه اجابت دعای حضرت ابرایهم علیه السلام است.
خداوند ج ندای ابراهیم ع را از آن سرزمین بی آب و علف و لم یزرع به گوش تمام مسلمانان دنیا تا قیامت می رساند و اعمال و افعال هاجر- آن بانوی فدا کار و مخلص- را برای همیشه ماندگار می گرداند: ] وَإِذْ بَوَّأْنَا لِإِبْرَاهِيمَ مَكَانَ الْبَيْتِ أَن لّا تُشْرِكْ بِي شَيْئًا وَطَهِّرْ بَيْتِيَ لِلطَّائِفِينَ وَالْقَائِمِينَ وَالرُّكَّعِ السُّجُودِ وَأَذِّن فِي النَّاسِ بِالْحَجِّ يَأْتُوكَ رِجَالا وَعَلَي كُلِّ ضَامِرٍ يَأْتِينَ مِن كُلِّ فَجٍّ عَمِيقٍ لِيَشْهَدُوا مَنَافِعَ لَهُمْ وَيَذْكُرُوا اسْمَ اللَّهِ فِي أَيَّامٍ مَّعْلُومَاتٍ عَلَي مَا رَزَقَهُم مِّن بَهِيمَةِ الأَنْعَامِ فَكُلُوا مِنْهَا وَأَطْعِمُوا الْبَائِسَ الْفَقِيرَ ثُمَّ لْيَقْضُوا تَفَثَهُمْ وَلْيُوفُوا نُذُورَهُمْ وَلْيَطَّوَّفُوا بِالْبَيْتِ الْعَتِيق[ِ.
ترجمه: و چون براي ابراهيم جاي خانه را معين كرديم [بدو گفتيم] چيزي را با من شريك مگردان و خانه‏ام را براي طواف‏كنندگان و قيام‏كنندگان و ركوع‏كنندگان [و] سجده‏كنندگان پاكيزه دار و در ميان مردم براي [اداي] حج بانگ برآور تا [زايران] پياده و [سوار] بر هر شتر لاغري كه از هر راه دوري مي‏آيند به سوي تو روي آورند تا شاهد منافع خويش باشند و نام خدا را در روزهاي معلومي بر دامهاي زبان‏بسته‏اي كه روزي آنان كرده است ببرند پس از آنها بخوريد و به درمانده مستمند بخورانيد سپس بايد آلودگي خود را بزدايند و به نذرهاي خود وفا كنند و بر گرد آن خانه كهن [كعبه] طواف به جاي آورند.

• پی نوشتها ومنابع:

• الملل وانحل. 
• تفسیر ابن کثیر.
• کشف المحجوب.
• تفسیر نمونه.
• سایت انتر نتی خانه سنت:
• تفسیر کبیر
• نوشته های تحلیلی نویسنده.