آرشیف

مخالفان حکومت بشار اسد برهبری هیئت تحریر الشام  در دو روز اخیر مناطق زیادی را در حومۀ شهر حلب سوریه تصرف کردند. گزارش های متفاوتی از رسیدن این نیروها از 15 تا 3 کیلومتری شهر حلب وجود دارد. البته شهرحلب با توجه به خطوط محکم و پیچیدۀ دفاعی آن توسط دولت سوریه که از سوی نیروی هوایی روسیه و نیروهای سپاه قدس جمهوری اسلامی ایران و متحدان آن(حزب الله لبنان، فاطمیون، زینبیون، حشد الشعبی و ….) پشتیبانی می شود، به آسانی سقوط نخواهد کرد. اما مخالفان در دو روز گذشته موفق به تصرف شهر استراتژیک عنجاره و تصرف غُند(هنگ)46 ارتش سوریه در این مناطق و شماری  از روستاها و شهرک ها تا نزدیکی های شهر حلب شدند.

نکتۀ قابل توجه در جنگ و پیشروی مخالفان، تسلیحات جدید و پیشرفته در دست آنها همچون دوربین های دید در شب و دوربین های حرارتی برای سلاح و دسترسی آنها به پهپاد یا هواپیمای بی سرنشین بود. هر چند هواپیماهای روسیه و حکومت سوریه مواضع مخالفان را صبح امروز به شدت بمباران کردند، اما هنوز گزارشی از راندن مخالفان و بازپس گیری مناطق از دست رفته وجود ندارد.

دو نکتۀ دیگر همزمان با تشدید جنگ و پیشروی مخالفان قابل توجه است که باید آنرا در پیوند به تشدید جنگ سوریه مدنظر گرفت:

1-  آتش بس میان حزب الله لبنان و اسرائیل و اظهارات نتانیاهو که پس از این آتش بس در مقابله با جمهوری اسلامی ایران تمرکز می کند.

2 – اظهارات هاکان فیدان وزیر خارجه ترکیه که دیروز گفت: بشار اسد در سوریه خواهان صلح نیست و ترکیه نیروهای خود را بدون تصویب قانون اساسی جدید و برگزاری انتخابات آزاد در سوریه از این کشور بیرون نمی کند.

هیئت تحریر الشام کیست؟

هیئت تحریر الشام بزرگترین گروه جهادی و اسلامی سنی مخالف حکومت بشار اسد در سوریه است که بخش زیاد ولایت ادلب واقع در 120 کیلومتری مرز شمالی این کشور را تحت تصرف دارد. نام قبلی هیئت تحریرالشام، جبهۀ نصرت برهبری ابومحمد جولانی بود که شاخۀ القاعده را در سوریه تشکیل می داد. جبهۀ نصرت و رهبری آن در سال های ظهور و حضور داعش با داعش و گروه های دیگر اسلامی و جهادی  که همه مخالف حکومت سوریه بودند وارد جنگ های خونین شد. جبهۀ نصرت در سال 2017 پایان رابطۀ خود را با القاعده اعلان کرد و نام خود را به هیئت تحریر الشام تغییر داد. هیئت تحریرالشام با این نام جدید به تعدیل و انعطاف در خط مش و اهداف خود دست زد و اعلان کرد که با همه گروه های مختلف سیاسی و اسلامی سوریه همکاری می کند. هم چنان این گروه گفت که خواستار یک دولت اسلامی همه شمول در سوریه می باشد و خود را یگ گروه دارای اهداف جهادی جهانی نمیداند. البته هیئت تحریرالشام را سازمان ملل متحد، ایالات متحدۀ امریکا و ترکیه وابسته به القاعده و یک گروه تروریستی می دانند. یکی از دلایل ناسازگاری و مخالفت ترکیه با هیئت تحریر الشام این است که این گروه، با ارتش آزاد سوریه یا ارتش ملی سوریه که مورد حمایت ترکیه قرار داشت جنگید و نیروهای آنرا از ادلب بیرون کرد. گفته می شود که هیئت تحریر الشام در ادلب ادارۀ منظم ایجاد کرده و تلاش می کند تا خود را یک گروه معتدل و قابل پذیرش در داخل و خارج از سوریه معرفی کند.

ابومحمد جولانی رهبر هیئت تحریر الشام کیست؟

خبرنگاران بخش عربی بی بی سی و بخش مانیتورینگ در مورد ابومحمدجولانی می نویسند:

«ابومحمد جولانی نامی مستعار است و درباره نام واقعی و سن او اختلاف نظر وجود دارد.

ایالات متحده امریکا به دلیل ارتباطات پیشین جولانی با القاعده، برای هرگونه اطلاعاتی که منجر به دستگیری او شود، ۱۰ میلیون دلار جایزه تعیین کرده است.

جولانی در مصاحبه با شبکه پی‌بی‌اس آمریکا گفته است که نام اصلی‌اش احمد شرع است و اصالتاً سوری و از منطقه جولان است. به گفته جولانی او در ریاض، پایتخت عربستان سعودی، و زمانی که پدرش در آن‌جا کار می‌کرده، به دنیا آمده و در دمشق بزرگ شده است.

جولانی پس از حمله ائتلاف به رهبری آمریکا به عراق در سال ۲۰۰۳، به گروه جهادی القاعده در این کشور پیوسته است.

در سال ۲۰۱۰، نیروهای آمریکایی در عراق جولانی را دستگیر کرده و در کمپ بوکا نزدیک مرز کویت زندانی کردند. به نظر می‌رسد او در این اردوگاه با جهادی‌هایی که بعدها گروه دولت اسلامی (داعش) را بنیان گذاشتند، از جمله ابوبکر بغدادی، رهبر آینده داعش در عراق، دیدار کرده باشد.

جولانی در سال ۲۰۱۱ به سوریه رفت و فرماندهی گروه مسلحی به نام جبهه نصرت را بر عهده گرفت که مخفیانه با داعش ارتباط داشت. این گروه در میدان نبرد به موفقیت‌های قابل توجهی دست یافت.

در سال ۲۰۱۳، جولانی ارتباط جبهه نصرت با داعش را قطع کرد و این گروه را تحت کنترل القاعده درآورد.

اما در سال ۲۰۱۶، جولانی در پیامی ضبط شده اعلام کرد که از القاعده نیز جدا شده است.

در سال ۲۰۱۷، جولانی اعلام کرد که نیروهایش با دیگر گروه‌های شورشی در سوریه ادغام شده و “هیئت تحریر شام” را تشکیل داده‌اند. او فرماندهی کل این گروه را بر عهده دارد.

جولانی در سال ۲۰۲۱ در مصاحبه با پی‌بی‌اس گفت که از استراتژی جهاد جهانی القاعده پیروی نمی‌کند. او افزود هدف اصلی‌اش برکناری بشار اسد است و ایالات متحده و غرب نیز مانند اون همین هدف را دارند.

او گفت: “این منطقه تهدیدی برای امنیت اروپا و آمریکا نیست و پایگاهی برای اجرای جهاد خارجی محسوب نمی‌شود.”

هیئت تحریر شام در مناطقی که تحت کنترل دارد، قوانین شریعت اسلامی را اعمال می‌کند، اما این کار را با سختگیری به مراتب کمتری نسبت به گروه‌های جهادی انجام می‌دهد.

این گروه آشکارا با مسیحیان و دیگر غیرمسلمانان تعامل دارد. به همین دلیل، گروه‌های جهادی آن را به میانه‌روی بیش از حد متهم می‌کنند…..»

چند پارچگی حاکمیت در سوریۀ امروز

تا سال 2011 بشار اسد که قدرت را از پدرش حافظ الاسد به ارث برده بود حکومت یک پارچه در کشور سوریه داشت. در این سال همزمان با آغاز اعتراضات در بعضی از کشور های عربی که آنرا بهار عربی نامیدند، اعتراض مسالمت آمیز علیه بشار اسد و حکومتش آغاز شد که پس از سرکوبی حکومت به جنگ داخلی مبدل گردید. این جنگ تا حالا بیش از ده ملیون آواره و بیش از نیم ملیون قربانی بجا گذاشت. سوریه با شروع این جنگ به میدان بازی استخبارات کشورهای منطقه ای و جهانی تبدیل شد و یک وضعیت مشابه دهۀ هشتاد سدۀ بیستم میلادی افغانستان در این کشور بوجود آمد که روسیه و ایالات متحده امریکا در راس این بازی ها قرار گرفتند.

فاطمه چلیک خبرنگار بخش ترکی بی بی سی در مقاله ای می نویسد:

«درحال حاضر، سوریه به چهار بخش مختلف تقسیم شده که یا تحت کنترل بشاراسد هستند یا گروه های مسلح مختلف و نهادهای خودخوانده با ایدیولوژی ها و وابستگی های متفاوت بر آن تسلط دارند.

از زمان شروع جنگ، کنترل مناطق مختلف سوریه دستخوش تغییرات چشمگیری شده است. دولت اسد که در ابتدا مناطق وسیعی از خاک کشور را به نیروهای شورشی واگذار کرده بود، با حمایت فعال روسیه از سال 2015، کنترل دو سوم کشور را در دست دارد.

از شرق دمشق تا مناطق منتهی به رود فرات، نفوذ ایران محسوس است و سواحل مدیترانه و مناطق بین آنجا و دمشق، و نواحی جنوبی تحت نفوذ روسیه قرار دارد.

ولایت ادلب در شمال آخرین پایگاه مهم اسلام گرایان مسلح مخالف حکومت اسد است که بخش اعظم ادلب را هیئت تحریر الشام در کنترل دارد.

ارتش ملی سوریه با پشتیبانی ترکیه، مناطقی از عفرین تا جرابلس در غرب رود فرات و از تل ابیض تا رأس العین در شرق را تحت کنترل دارد.

در شمال سوریه، نیروهای دموکراتیک سوریه متشکل از شبه‌نظامیان و گروه‌های شورشی کرد و عرب، کنترل مناطقی از شرق رود فرات تا مرز عراق و همچنین شهرهای تل رفعت و منبج در غرب را در دست دارد و میزبان پایگاه‌های نظامی آمریکا و روسیه است.»

ترکیه از جنگ سوریه و بازی در میدان سوریه چه میخواهد؟

دولت ترکیه بریاست اردوغان میخواهد تا عمق ۳۲ کیلومتر ‌‌ و طول ۴۸۰ کیلومتر منطقه ی امن را در مرز های خود با سوریه در داخل خاک سوریه ایجاد کند.  ایجاد چنین منطقه ی وسیع تحت کنترل ترکیه برای راندن کردها و حزب دموکراتیک سوریه است که اردوغان آنها را متحد حزب دموکراتیک کردستان ترکیه (پی کی کی) میداند.

متحد اصلی ترکیه در جنگ با حکومت سوریه، ارتش ملی سوریه(جیش الوطنی سوری) است که در گذشته ارتش آزاد نام داشت. ارتش آزاد سوریه  در سال ۲۰۱۱ توسط  دگروال(سرهنگ) ریاض الاسعد و شش افسر دیگر ارتش سوریه که از حمایت بشار اسد دست کشیدند، تشکیل شد. در سال ۲۰۱۶ ساختار فرماندهی اولیه ارتش آزاد از بین رفت و در سال ۲۰۱۷ ارتش ملی سوریه را حکومت اردوغان شکل داد.

متحد دیگر ترکیه در جنگ با بشار اسد، هیت تحریرالشام است که هر چند همچون ارتش ملی سوریه تحت فرماندهی مطلق ترکیه قرار ندارد. با وجود آن تحریر الشام با حمایت اردوغان از  تعقیب و حملۀ روسیه، حکومت بشار اسد و نیروهای ایران در شهر و ولایت ادلب در امان ماندند. اردوغان موافقت مسکو و تهران  را بر سر ایجاد مناطق کاهش تنش کسب کرد.

تحریرالشام در چهار سال اخیر با استفاده از آرامش در ادلب و حکومت بر آن، خود را تقویت کرد و با توصیه و کار ترکیه سیاست متعادل در  پیش گرفت تا چهره ی داعشی و القاعده را از خود بزداید.

اردوغان که از دست بالای  ایران و بشار اسد و‌روس ها در شکست مخالفان  از حلب ناراض و عقده مند شده بود، با تضعیف حزب الله در جنگ با اسراییل و تضعیف موقعیت ایران در سوریه و لبنان و درگیری روسیه در اوکراین فرصت را مساعد یافت تا نیروهای مورد حمایت خود را وارد میدان و تصفیه حساب با بشار اسد و روسیه و ایران کند.

حالا اردوغان و دولت ترکیه  یکی از بازیگران اصلی و  مهم در میان بازیگران منطقه ای و حتی بین المللی در زمین  سوریه است. اگر مخالفان حکومت بشار اسد در حمایت ترکیه  بتوانند  شهرحماه و بعد حمص را تصرف کنند، راه ارتباط زمینی  ایران با لبنان و سوریه قطع  می شود و دمشق  پایتخت سوریه مورد تهدید قرار می گیرد.

قطع راه زمینی ایران با لبنان ‌و حزب الله که در واقع  گرفتن رگ حیاتی حزب الله است، رجب طیب اردوغان و حکومت ترکیه را در موقعیت برتر امتیاز گیری قرار می دهد.  اردوغان می تواند از این موقعیت پس از رفتن ترامپ به قصر سفید تا کمتر از دو ماه دیگر سود ببرد  و با ترامپ وارد معامله  بر سرکردهای سوریه شود که از حمایت امریکایی ها بر خوردار هستند.

البته روسیه و ایران نمیخواهند که حکومت مورد حمایت آنها در سوریه در سراشیب فروپاشی و سقوط قرار گیرد و خود بازندۀ میدان سوریه در برابر ترکیه و حتی امریکا و اسرائیل شوند. روس ها بمباران خود را بر علیه مخالفان حکومت سوریه تشدید کرده اند و جمهوری اسلامی ایران جنگجویان بیشتری را از گروه های متحد خود وارد سوریه ساخته است تا نیروهای مهاجم تحریر الشام و ارتش ملی سوریه را عقب بزنند.

سیر حوادث در روزهای آینده نشان خواهد داد  که در این بازی این بار اردوغان بر  ایرانی ها، روس ها و حکومت بشار اسد غلبه حاصل می کند و یا اینکه بشار  و حامیانش، اردوغان را با  جنگجویان  سوری مورد حمایتش دو‌باره از حلب بیرون می کنند.

محمداکرام اندیشمند

سی ام نومبر 2024