آرشیف

تاریخ نویس معاصر استاد شاه محمود محمود درصفحه 103 تاریخ امپراطوری غوریان می نویسد: بعد از شهادت سلطان سیف الدین، سلطان غیاث الدین محمد سام قسیم امرالمومنین به قدرت رسید، سلطان موصوف از بطن دخترملک بدرالدین گیلانی تولد یافته بود. درزمان علاوالدین بابرادرخود(شهاب الدین) درقلعه وجیرستان محبوس بودند، درزمان سیف الدین رها و درفیروز کوه مقیم گردید در حالیکه برادرش معزالدین درخدمت عم خودملک فخرالدین مسعودبه اطراف با میان بود.
غیاث الدین درجنگ غزان با سیف الدین کاکا زاده ی خویش همراه بود، چون سیف الدین بدست سپه سالار خود کشته شدو همان سپه سالار(شیش) لشکر غورو غرجستان را بیاوردوبا غیاث الدین بیعت کردند.
معزالدین نیز با کسب اجازه از عم خودملک فخرالدین بامیان را ترک گفته وبه فیروز کوه نزد برادرآمد.
سلطان غیاث الدین برادرخود را اولأ سر جاندارو به تعقیب ولایت استیه و کجوران را به اودادوخودش دراداره کشور مستقلانه به حکومت پرداخت.
چون شهاب الدین شجاع و جنگ آور بودو به برادرش نهایت وفاداری داشت، ازین سبب غیاث الدین بسا از فتوحات خود را مرهون او میداند، او بود که حدود کشور را از کرمان تاولایت سند رسانید ودرسال 579 هجری شمسی برابر به 1183 میلادی تا لاهورپیشرفت وآنرا محاصره و تصرف کرد، سلطنت غزنویان را منقرض ساخت و پس از آن برهرات تاخت وآنرا از چنگ ترکان سنجری بیرون آوردو بعضی دیگر از بلاد خراسان رابر متصرفات غوریان افزود.
معزالدین بعد از فتوحات فوق الذکرمجددأ به هند روی آوریودرآنجابه فتوحات پیاپی موفق شدوولایات شمال آن سرزمین رایکایک تسخیر کردو بسیاری از هندوان را به دین اسلام آورد.
گویند سلطان غیاالدین غوری دوپایتخت داشت، زمستانها در شهر زمین داوروتابستان وتابستان هادر شهر فیروز کوه میگذراند  درطول دوره سلطنت وزرای مشهورزمان اورادرکار های مملکت داری یاری می رساندوآنان عبارت بودنداز: شمس الملک عبدالجبار گیلانی فخرالدین شرف الدین قزداری( منسوب به قصدار)ومجدالملک دیو شاهی داری و عین الملک سوریانی و ظهرالملک عبدالله سنجری و جلال الدین دیو شاهی.
سلطان غیاث الدین بعد از 41 سال  سلطنت در روز چهارشنبه بیست و هفتم ماه جمادی الاول 599 هجری قمری مطابق به سال 1203 میلادی دارفانی را به عمر 63 سالگی وداع گفت ودر جنب شمالی مسجد جامع بزرگ هرات مدفون است. انالله و انا الیه راجعون.
درچاپ جدید طبقات ناصری که به کوشش بنیاد فرهنگی جهانداران غوری بدون حاشیه و تعلیقات است از زبان منهاج السراج صاحب این کتاب القاب آتی در وصف سلطان غیاث الدین غوری آمده است که این نبشته در قسمتی از دیوار های جنوبی مسجد جامعه بزرگ هرات هم نوشته بود که فعلأ زیر گچکاری ها رفته است.
« وسلطان اسلام وپادشاه هفت اقلیم، شاهنشاه معظم، مولی الملوک ترک والعجم، ناصرالدنیا والدین، علاء الاسلام والمسلمین، مغیث الملوک والسلاطین، الحامی البلادالله، الراعی لعبادالله، المضفرعلی صنوالعدا، ذی المان لااهل الایمان، وارث ملک سلیمان، ابوالمضفر محمود بن سلطان(التمش) قسیم امیرالمومنین را درپادشاهی و چهان پناهی، سالهای بسیاروقرن های بیشمار باقی و پاینده داراد و به حق محمدوآله اجمعین و سلم تسلیمأ کثیرأ کثیرا»
واین القاب در جلد اول طبقه هفتم  صفحه 366 طبقات ناصری که به اهتمام عبدالحی حبیبی قندهاری  در سال 1342 از طرف انجمن تاریخ افغانستان از طریق (پوهنی مطبعه) به چاپ رسیده نیز درج است.
درزمان سلطان غیاث الدین غوری مراکز تعلیمی، خانه قاه ها و کتابخانه های زیادی تأسیس گردیده بودو بزرگترین دانشمندان، شاعران، مفسرین ، فقها دراین دوره فعالیت داشتند، چنانچه امام فخرالدین ( ابو عبدالله محمدبن عمر بن الحسین بن علی تیمی بکری  طبرستانی رازی) فقیه شافعی اشعری اصول شافعی فروخ معروف به « ابن الخطیب» و« ابن الخطیب اثری» و شیخ السلام هرات مشهور به امام فخرکه درری از مادر بزادودرهرات جهان را بدرود گفت مقارن و از جمله مشاوران غیاث الدین غوری بوده است.
روح آن بزرگ مردتاریخ شاد    

منابع

1. خواند میر؛ ج چهارم ص 605
2. جوزجانی ؛ ج اول ص 354
3. دهخداعلی اکبر؛ لغت نامه ص 363
4. زامباور؛ نسب نامه خلفا، ص 419