آرشیف

ما در زندگی روزانه خود همیشه کلمه (اخلاق) استفاده میکنیم. مانند خوش اخلاق، بداخلاق، اخلاق پسندیده، غیرپسندیده و امثالهم که گاهی زشت ترین روش های اجتماعی را نیز دربر میگیرد.  

درین نوشته، اخلاق تا حد ممکن ساده تشریح گردیده و قدم به قدم بسوی فهم فلسفی آن رجعت داده میشود. 

اخلاق چیست؟ 

این لغت تقریبآ در همه زبانهای اروپائی و انگلیسی زبان با کمی تغییر گویش و الفبآ (ETHICS) گفته میشود و از لحاظ لغوی اخلاق جمع خُلق یا مزاج هست. از آنجاست که گاهی میگوئیم خُلق من تنگ شده یا مزاج من خوب نیست و اخلاق هم صورت جمع خُلق است. 

{خُلق (به انگلیسی: Mood) یک وضعیت عاطفی است که به حال و هوای درونی فرد بر می‌گردد، خُلق گسترده‌تر و پایدارتر از احساس است و ارتباط کمتری با یک محرک خاص دارد.} ازگوگل. 

اخلاق به زبان ساده عبارت است از (کسب فضیلت و ترک رذیلت) میباشد. یعنی کار های خوب را انجام دادن و از کار های بد پرهیز کردن است.  

بنده میخواستم اخلاق را اینگونه تعریف کنم: اخلاق عبارت از فریاد نهفته و مضمر درونی یک انسان که به مثابه پدیده {مزاج یا خُلق} مربوط اعتقادات و جهان بینی شخص میگردد. درحالیکه محیط زندگی و مناسبات اجتماعی جامعه تآثیرات بس بارز در نحوه تشکُل خُلق و مزاج او دارد.  

مثلآ من اگر کار نیکوئی را انجام میدهم، این عمل من از اعتقادات و جهانبینی من سرچشمه میگیرد. به همین ترتیب اگر من کار زشتی را هم انجام بدهم، آن هم از اعتقادات و جهانبینی من است که به مثابه فریاد نهفته و مضمر، مرا وادار میکند تا عمل زشت یا زیبا را انجام بدهم. پس این دو عمل متضاد زشت و زیبای من، (اخلاق) مرا تعریف و نمایان میکند. 

در مورد اخلاقی ویا غیر اخلاقی بودن یک عمل، نظریات فیلسوفان یکسان نیست. درینمورد ایمانوئل کانت فیلسوف آلمانی قرن هجدهم نظریه جالب و درخور تعمق ارایه میکند. کانت میگوید: برای اینکه یک عمل درست و اخلاقی باشد، به نیت و انگیزه آن عمل بستگی دارد یعنی عمل درست وقتی اخلاقی هست که نیت آن فقط عمل درست باشد. عمل خوب با نیت بد کار اخلاقی نیست. 

طبق نظریه سختگیرانه ایمانوئل کانت اگر من “پیر زنی” را کمک میکنم تا از جاده بدون خطر عبور کند و در بدل آن امیدوارم که خداوند برایم اجرش را بدهد، پس این عمل من از چوکات اخلاق نیک بودن خارج میشود. البته در قسمت دوم این مقاله موضع ایمانوئل کامت فیلسوف آلمانی را دقیق تر به بحث میگیریم  

اگر از یکسلسله فضیلت و رذیلت های ستاندرت و نهادینه شده در همه جوامع بشری بگذریم  درخواهیم یافت که کدام عمل فضیلت هست و کدام عمل رذالت شمرده میشود در بین انسانها متفاوت هست. یا به عباره دیگر خوبی و بدی اعمال انسانها از لحاظ تعلقیت های دینی، مذهبی، فرهنگی، سطح تمدن، آداب و رسوم فرق میکند. 

مثلآ خوردن گوشت خوک از لحاظ مسلمانان و همچنان یهودیان عمل غیر اخلاقی هست اما از لحاظ پیروان ادیان دیگر مسئله عادی هست. 

یا که ازدواج با فرزندان خاله، عمه، کاکا و ماما برای مسلمانان روا هست اما در جوامع عیسویت غیر اخلاقی شمرده میشود. 

بنآ یک تعریف همه شمول و ستاندرت که از اخلاق وجود دارد چنین میباشد {اخلاق عبارت از مجموعه اصول و قواعد اعتقادی است که اعمال و رفتار انسانها بر اساس آن قضاوت میشود} پس به این لحاظ میتوان گفت که {اخلاق} سنجشگر اعمال و روش انسانها است. 

آنچه درینجا قابل تذکر است اینکه ما اصول اخلاقی را با مقررات قانون خلط نکنیم چون اخلاق روش (اختیاری) است اما قانون روش (اجباری) است. 

مثلآ اگر شما انسانی را از مرگ نجات میدهید پس شما قانون را تبعیت کرده اید. اگر انسان در حال از بین رفتن را نجات نمیدادید، نزد قانون مجرم شناخته شده و مجازات میشدید. 

اما اگر شما یک پشک یا سگ را از مرگ نجات میدهید، این روش شما مربوط اخلاق شما میگردد. اگر نجات نمیدادید هم مجرم شناخته نمیشدید. چون نجات دادن یا ندادن حیوانات تا الحال در زمره اخلاق نیکو ویا زشت انسانها مربوط میشود.  

ختم قسمت اول 

ادامه دارد 

داکتر همت فاریابی