آرشیف

نوبهار نام آتشکده‌ی در استان بلخ بود که یکی از بزرگترین آتشکده‌ های آیین زرتشتی درزمان ساسانیان محسوب می‌شد. این بنای تاریخی که روزگاری آتشکده زرتشتی‌ها و معبد بوداییان جهان بوده،با ورود اسلام به این سرزمین به مسجد و جای عبادت برای مسلمانان تبدیل شده است. 
آتشکده  نوبهار که امروزه به نام «مسجد نُه گنبد» شناخته می‌شود، از مهم‌ترین بناهای باستانی به یادگار مانده از دوران فرمانروایی ساسانیان در افغانستان و جهان است.
دقیقی بلخی درگشتاسب‌نامه آورده است . شهر بلخ در زمان لهراسب و گشتاسب ازمراکز مهم دینی بوده ودرآنجا آتشکده‌ ساخته بودند که آن را نوبهار می‌خواندند و همچو مکه که امروز مورد توجه مسلمانان جهان است، از نقاط مختلف مانند،ایران، هند، چین و ترکستان در آنجا به زیارت می‌آمدند. پادشاهان هند و چین به آنجا می‌ر‌فتند و چون وارد می‌شدند، بت‌ها را سجده می‌کردند و دست برمک را می‌بوسیدند. (برمک متولی معبد نوبهار در بلخ بود)
فارسیان و ترکان آنجا را بزرگ می‌داشتند و مانند حاجیان بدان مکان حج می‌کردند و هدایا تقدیم می‌نمودند. پادشاهان ساسانی برای آتشکده نوبهار احترام بسیار قایل بودند و درروزگار فرمانروایی ساسانیان درزمره بزرگترین آتشکده‌هاقرار داشته. این آتشکده را با حریر سبز می‌پوشاندند و از همین روی به نوبهار مشهور شده است.ازسوی دیگرریشه واژه نوبهاردر زبان سانسکریت،به واژه«ناواویهارا»به‌ معنی«معبد نو»نیز می‌رسد.                        
برخی بر این باورند که آتشکده نوبهار بعدها به معبدی بودایی تبدیل شد و از آن مکان برای گسترش آیین بودایی در بلخ و حومه آن بهره می‌بردند و حتا گفته می‌شود چند تن از مقدسین بودایی در آنجا به خاک سپرده شدند.                                              
ازسوی دیگر نظری متفاوت نیز وجود دارد که،آنچه به‌عنوان معبد بودایی در بلخ می‌شناسیم در واقع بنای معبدی در مجاورت آتشکده نوبهار بوده است.دین زرتشتی در روزگار فرمانروایی ساسانیان درنواحی خراسان بزرگ که بلخ رانیز شامل می‌شد،رواج بسیار داشته ویکی ازسه آتشکده مهم و اصلی درهمین ناحیه قرار گرفته. از سوی دیگر نگاهی به ویژگی‌های معماری بنای آتشکده نوبهار نشان می‌دهد که اساس آن برگرفته از شیوه معماری چهارتاقِ ساخته شده است.معماری چهارتاقِ اصلی‌ترین ویژگی معماری در دوران ساسانیان بوده و معمولن در بنای ساختمان‌های حکومتی ودینی ازآن بهره گرفته می‌شده است.
«ابوالحسن علی بن حسین مسعودی»،درکتاب «مروج‌الذهب و معادن‌الجوهر» این منطقه تاریخی را چنین معرفی کرده است: نوبهار را، منوچهر در شهر بلخ خراسان بنیاد کرد و کسی که پرده‌داری این خانه را به‌عهده داشت، به‌ نزد ملوک آن ناحیه محترم بود و دستور وی را می‌پذیرفتند و حکم وی را گردن می‌نهادند و مال فراوان می‌دادند.این معبد در زمان ساسانیان وحتا آنگونه «الهامه مفتاح»درکتاب «جغرافیای تاریخی بلخ»ذکر کرده است،در اوایل اسلام نیزمعبد بودایی بوده و بت‌های فراوانِ درآن وجود داشته است و اما اینکه چرا این آتشکده را نوبهار خوانده‌اند، «یاقوت الحموی» دانشمند بزرگ عرب در کتاب «مجمع البلدان» در این باب چنین نوشته است: بُت‌کده نوبهار را مردم در مقابل خانه خدا عبادت می‌کردند و گرداگرد آن بت‌ها برافراشته بودند و اطراف آنرا با حریر و دیبا آراسته بودند و گوهرهای ارزنده بر آن آویخته بودند و آیین آنها این چنین بود که طاق نصرتی را که می‌بستند با گیاهان و ریاحین آن را آذین می‌بستند و این گیاهان از نخستین ریحان‌هایی بود که روئیده شده بود و چون آن خانه را از ریحانه‌های نورسته در بهار می‌آراستند، از این جهت نوبهار نامیده می‌شد. 
 در کتاب «آثار البلاد» اثر«زکریای قزوینی» نیزنوبهار این چنین تعریف شده است:بر سر در نوبهار این مضمون به پارسی نوشته شده بود، پادشاهان را سه صفت لازم است: «عقل و صبر و مال»
پس از ورود اسلام و در دوره حکومت اسلامی، معابد زرتشتیان و بوداییان از فعالیت بازماندند یا تبدیل به مسجد شدند و یا هم تخریب شدند. نوبهار یکی از معابدی بود که در زمان فضل برمک به صورت مسجد جامع درآمد و بعدن به مسجد نُه‌گنبد مسما شد. یعقوب لیث صفاری نیز در این کار سهم گرفته و حتا بقایای آثار نوبهار را که دارایی این سرزمین بود، برای خلیفهٔ عباسی به عنوان تحفه فرستاد و سر انجام توسط چنگیز تمام آبادی‌های بلخ همراه این بنای تاریخی ویران شد. امروزه به جز یکی از دروازه‌های شش‌گانه جنوبی شهر که به نام دروازه نوبهار است، اثر دیگری از آن نمانده‌است.
با تاسف این کشور زیبا و خوش آب و هوا ،همواره توسط بیگانگان نابود شده است.چه خوب است که هر یکی ما شعار«شهر ما خانه ی ما»را در اذهان خود زنده کنیم و به هیچ خارجی ای اجازه ویرانی را ندهیم!