آرشیف

مولف کتاب  : پروفیسور دکتور  عنایت  الله شهرانی
طرح  پشتی کتاب :‌  از استاد اسرائیل  رویا هنرمند و نقاش  معروف  کشور ما میباشد.
ویراستار این  گنجینهء  نایاب:  برهان الدیـن نامق و تایپ  و طرح  کامپـیوتر  توسـط رفیع الله نـذیر شهرانی و  وحدت الله    درخانی   میباشد.
سال طبع : ۱۳۹۵ هه – ش
تیراژ  : یکهزار جلد.

زنان برگزیدهء خاور زمین نام  کتابیست که  از قلم  پروفیسور دکتور عنایت  الله شهرانی  تازه  از طبع  برآمده  است .
این  کتاب  با قطع  و صحافت  خیلی زیبا در چهارده  فصل  و دو صد و هفتاد  صفحه از طرف  کانون فرهنگی« قیزیل چوپان »  در ولایت  هرات  اقبال چاپ پیدا کرده است .
استاد گرانقدر پروفیسور شهرانی همیشه  در باره  هنرمندان  ٬ نقاشان٬ موسیقی  دانان  ٬ خطاطان و سایر هنرهای  زیبای  کشور قلم زده اند . هم چنان  دوستداران هنر میدانند که  استاد شهرانی  در رابطه با تاسیس  فاکولتهء  هنر های  زیبا   پوهنتون کابل  نیز خدمات شایانی انجام  داده اند و در ساحه ء هنر ٬ شاگردان فراوان  تربیت  کرده  اند.
استاد شهرانی  از آوان  جوانی  به  نوشتن  کتاب  پرداخته  است و چندین کتاب  طبع  کرده  است  و اما کتاب  فعلی که به شما معرفی  میگردد ٬ چیزی  دیگریست . به قول  مولانای  بزرگ بلخ  که  فرموده  است . « زن عالی ترین مظهر جمال و لطف خداست» این  کتاب  نیز  در بارهء  زنان  برگزیدهء  خاور زمین  تحریر یافته  است.
اگر این  کتاب  را ورق  بزنیم می بینیم  که استاد شهرانی در مورد  حسن و جمال  زنان  حرفی  ندارد بلکه  در حسن  خط ٬ زیبایی  کلام  و اسعتداد سرشار زنان  نویسا سخنان زیاد  دارد  و با چنان  زیبائی و عطوفت  در مورد  هریک  از زنان  برگزیده ء خاور زمین قلم زده  اند.   قلم استاد گرانقدر  « شهرانی» در این کتاب  مرز  ها را فتح  کرده ٬ عقاید  مذهبی ٬ نژاد و ملیت ها را کنار گذاشته است  و در معرفی نخبگان زن حدود  قایل  نگردیده است  زیرا استاد شهرانی  با خط  کشی  های سیاسی و جغرافیای  مرزی  آشتی  ناپزیر است.
در هر برگه  این گنجینهء  نایاب با چهره  های درخشان  و مشعلداران  هنر و فرهنگ  خاور زمین  آشنا میشویم.  دکتور پرفیسور  عنایت  الله  شهرانی  در باره ء هنر  و فرهنگ  و معرفی  شخصیت  های  معروف  که حدود ( ۳۸ ) خانم را در بر دارد٬ از  تحقیقات زیاد و کتب  و ماخذ فراوانی  استفاده  کرده  است.

نگارنده  در آغاز کتاب زنان برگزیده ء خاور زمین  چنین  نوشته  است :
« زمانیکه  مضمونی  را تحت عنوان « زیب النسا بیگم  مخفی  و عشق  از نظر او » جهت  طبع  به نشریه  وزین  راه نیستان  در  انقره  فرستادم ٬ جناب  عبدالقیوم  ملکزاد بمن اظهار داشت که  اگر مقالات  دیگر علاوه  از مخفی ( رح) در خصوص  زنان سخنور و هنرمند  داشته باشم  همه را یکجا  ساخته  بشکل رساله  بمن بفرستید تا به  عوض  مجله راه  نیستان  بنام  بانوان نامور  بچاپ  برسانیم.
سپس این  مجموعه را  که فعلا در دسترس شما قرار دارد٬ تهیه  و ترتیب  داده  بخدمت  تقدیم  داشتم .
چونکه زمان ماموریت  (ملکزاد) در ترکیه خاتمه یافت  بناٌ آنرا با خود بکابل  آورد .  کتاب  بعداٌ خدمت  ارجمندان رفیع الله نذیر شهرانی  و وحدت الله درخانی  قرار گرفت  .
رفع  الله  جان  و وحدت الله  جان  کتاب  را تایپ  ٬ دیزاین و صفحه آرایی  نمودند که خداوند  هردو را  در امورات  زندگی  کامیاب و سرفراز  داشته باشد .
اینک  که بعداز سپری شدن  یک مدت  طولانی  ٬ این  کتاب  به طبع  اماده  گردیده  است٬  امیدوارم  خوانندهَ  عزیز بتواند  استفاده  خوبی از آن بنماید. در خاتمه از همکاری  های  بیدریغ  دوست  گرامی ملکزاد نیز  تشکر مینمایم.»
     کتاب  زنان برگزیدهء  خاور  زمین حاوی  محتویات  خیلی  ارزشمند و معرفی  شخصیت  های هنری  و فرهنگی  زنان  افغانستان٬ کشور های  آسیای  میانه ( تاجکستان٬اوزبکستان٬ ترکمنستان) ٬ایران ٬پاکستان٬ نیم  قارهء  هند و عراق و ترکیه میباشد.
استاد شهرانی  در باره تعداد زیاد  زنان  سخنور که  در این  کتاب  گرد آوری  شده است ٬کتب  جداگانه   نیز منتشر کرده  است .  چه  زیباست  که برعلاوه ء آن٬ در این مجموعه نیز  در کنار  چهره  های  درخشنده ء دیگر هم جاگرفته  اند.
صاحب این  قلم  بارها  مقالات  مختلف  استاد  شهرانی  را خوانده ام  ٬ استاد نه  تنها  دربارهء  هنر و فرهنگ  مینویسد  بلکه  نوشته های  سیاسی  و  اجتماعی  و تاریخی  بسیار پر محتوای دیگر  نیز دارد.  هر نوشته ء پرفیسور شهرانی  حاوی  پیام  خیلی  عالی وحدت و همبستگی ملیت هاست . هرگاه  مطلب  تاریخی  مینویسد ٬ همه  واقعیت های  تاریخی  را از عینک  صدق و صفا نگاه  میکند و با ذکر  ماخذ  برای  نسل  جدید  وقایع  تاریخی را با عینیت  در رشتهء  تحریر  میآورد. 
هرگاه  مطالب  هنری  و فرهنگی  استاد را مطالعه بداریم  در بارهء  هنرمند چنان  روان  واز عمق قلب  مینویسد که  تمام استعداد و حیات  هنر ی و یا فرهنگی  آن  شخص را در پیش چشمان ما مجسم  میسازد.
  استاد شهرانی با قلم رسایش  موضوعات اجتماعی را به  برسی  میگیرد همان گونه  با صدق دل  و بدون در نظر داشت  سمت  ٬ زبان  و قومیت و عقیده  مینویسد .
استاد شهرانی  که  خود یک  هنرمند چند  بعدُی  میباشد ٬ در طول  حیاتش  فراز و نشیب  زیاد را دیده است و زجر حق تلفیها  را چشیده  است. اما او از آوان  جوانی  به  استعداد خود اتکا  داشت  و زمانیکه  بحیث استاد در  دارالمعلمین عالی  کابل  آغاز  به تدریس  کرد٬ شاگردانش  را همیشه  به  صداقت  و اتکاه به  بازوی  شان  تشویق  میکرد. او  در درالمعلمین  عالی  کابل  و فاکولتهء  هنرهای  زیبا که  خود  در تاسیس  آن  خدمات بزرگ  انجام  داده  است٬ شاگردان  زیاد تربیه و به  جامعه تقدیم  کرده  است.
استاد شهرانی  در  کتاب  زنان برگزیدهء  خاور زمین  در فصل  اول  تحت عنوان  « سخن نخست» مینگارد:              « دنیا باشگاه انسان های  است  که پا به عرصهء  این  کرهً  خاکی  نهاده  اند  و ما همگی در آن حیات بسر میبریم.  دراین  میهن  مشترک در زمانهای  سابق هر انسان میتوانست ٬ بدون  داشتن  گذرنامه از یک منطقه  به  منطقهء دیگر نقل  مکان ٬ سیاحت و یا رفت و آمد نماید.  غالباٌ معضله  گذرنامه  سازی  بار اول  توسط  روسها بمیان آورده  شد ٬ موانع و قیودات  در رفت  و آمدها ٬مروادات ٬ همزیستی ها ٬ وابستگی  ها وضع گردید.
موضوعات و مسایل  فرهنگی  نیز بصورت مشترک  در بین انسانها وجود داشت٬ ودر تختگاه یثرب و  بطحای ثانی  یا دارالاسلام  بخارا از عموم ممالک اسلامی ٬فرهنگیان  بزرگ و  آموزگاران و آموزنده گان  گردهم  جمع  میشدند و فلکیات٬ ریاضیات٬ تاریخ  ٬ شرعیات٬ فقه ٬ فلسفه ٬ ادبیات٬ هنر ٬ صرف  و نحو و دیگر  مسایل  علمی و هنری  و فلسفی را زیر بحث  قرار میدادند٬ چنانچه  سالهای  پیش این  دولت  نصیب  بغدادیان  شده  بود.
در مرکز رنسانس  شرق  یا دارالعلم و الفن هرات  باستان از  آهواز ٬ عراق  عجم٬ آذربایجان ٬سمرقند ٬ هند و چین٬ غزنی ٬قندهار٬ ختن ٬ بلخ ٬بدخشان٬ بامیان٬ سند مشرقی  ٬ جنوبی٬ لاهور٬ مرو ٬ چارجوی٬ یارکند٬ ارومچی ٬ خوقند٬ خجند٬ تاشکند٬ پته کیسر (ترمذ) ٬کاشغر٬  سف(قرشی) ٬گنجه٬ پشاور٬ خوارزم  و خیوه٬  تهران ٬ مشهد٬ ابیورد٬ نیشاپور٬ اصفهان٬ قم٬ شیراز٬ قونیه٬ استامبول ٬ انقره٬ سیواس٬ همدان و صد ها شهر ٬ شخصیتهای  عمده  و جهانگردان  و فرهنگیان  می آمدند  چیز های  باخود  میآوردند و چیز های  باخود  میبردند………
فرهنگ  مشترک کنونی  ما شرقیان  عبارت از محصول  گذشته های  مان  است.  فرقی  نمیکرد که  ما از آسیای  صغیر  -چاچ –  نسف  میباشیم ویا در هند وچین ٬ ایران ٬ ترکستان   ٬افغانستان.!
اما فرهنگ همه  ما با اندک  تفاوت یکی  میباشد و این  داد و گرفت هایکه در سابق  داشتیم  در آن سایه  یی از تعصب  ٬ قوم پرستی ها  وجود  نداشت  بلکه ما دور از حد بندی ها ٬مبری از برتری  دانستن ها  و بالاخره  دور از تفرقه  و پراگندگی حیات بسر میبردیم. (ابن سینا) بلخی  از بلخ  به  همدان رفت و یادگارهای  بزرگ  بشر را در آنجا  به ارمغان  گذاشت٬ حضرت  خداوندگار بلخ  از بلخ افغانستان به  قونیه  رفت در آنجا  مثنوی  و دیوان کبیر را انشاً کرد  ٬شمس الدین  تبریزی  از تبریز  به  قونیه  رفت و مولانا  را به  شور  درآورد٬ ابوریحان  البیرونی از خیوه  به  غزنی  رفته  و در آنجا کتب  عالی را به یادگار  گذاشت٬ ابونصر فارابی ( ترخان  ) از  ترکستان  به  عراق  رفت  و موسیقی  کبیر را نوشت  و لقب  معلم ثانی  را بعداز ارسطو بدست آورد. ظهیر الدین فاریابی از میمنه  به تبریز  رفت و در  آنجا دست به  شهکارهای  ادبی زد ٬ ناصر خسرو  قبادیانی از بلخ به  بدخشان  رفت  ٬ امیر خسرو بلخی  دهلوی  از نارین  قطغن به هند ٬میرزا  عبدالقادر  بیدل  از ترکستان  افغانستان به  اعظم آباد پتنهً  هند رفت٬  سید جمال الدین  افغان از اسد آباد  « ولایت کنر  افغانستان» به  استانبول ٬ صلاح الدین  سلجوقی  از هرات بکابل  ٬ خلیل الله  خلیلی  از  پروان  بکابل  ٬ عبدالحی  حبیبی  از قندهار بکابل ٬بابرشاه  از  اذربایجان  بکابل و از کابل به هند ٬ پروین  اعتصامی  از تبریز  به  تهران ٬محجوبه  هروی  از خوارزم  به  هرات ٬ مخفی  بدخشی  از سمرقند به بدخشان٬ نور جهان بیگم از  آذربایجان  به  هند٬٬ًزیب النسا بیگم  و جهان  آرا ً بیگم  و گلبدن بیگم  از کابل  به  هند٬ عایشه درانی  از  قندهار  بکابل  حضرت  ابراهیم  ادهم از بلخ به  مکه ٬ ابوالقاسم فردوسی  از  طوس  به  غزنی  ٬ابوالفضل  بیهقی از  بیهق  به  غزنی ٬ فرخی  سیستانی  از  سیستان به  غزنی ٬عسجدی از  تورکمنستان به غزنی ٬ عنصری بلخی  از  بلخ به غزنی  ٬ مولانا  خال محمد  خسته  از بخارا  به  مزار شریف  و از  مزار  بکابل  ٬حاجی  محمد  سرور دهقان  کابلی  از سمرقند  به کابل ٬ جلال الدین  اکبر ٬ جهانگیر  و شاه جهان و اورنگ زیب  عالمگیر از  کابل به  هند  و صدهای  دیگر که در آن  محلات  رفت و آمد  داشتند  نامهای  شان به  خط  زرین ثبت تاریخ  گردیده  است.
همین طور  اولیاً الله کرام  ٬ عرفا ٬ صوفیان٬ بزرگان  دین ٬ امامان  با مهاجرت  شان در مناطق  دور  انوار عرفانی  و دینی را  از خاستگاه  های  خود شان بروی  شایقان و علاقمندان  طریقه ها تصوف  در اقصای  مناطق جهان  بردند.    پیر  پیران  غوث  الاعظم  دستگیر عبدالقادر جیلانی  از بغداد ً محی  الدین  ابن  عربی از  افریقا ٬ بهاوالدین  بلا گردان از  تورکستان ٬شیخ  حسینی  سادات  غوری  از غور٬ خواجه پارسای  ولی  از بلخ٬ خواجه  عبید الله احراری  از تورکستان ٬ پیر  اجمیر محی الدین  چشتی  از نیم قاره  هند ٬ خواجه احمد یسوی یا  پیر ترکستان از  ترکستان  (یسی) ابراهیم  ادهم از  ترکستان جنوبیُ شیخ  مودود چشتی از  هرات!  شیخ  خرقانی  از  خرقان٬ سنایی  عزنوی  از غزنه ٬ شیخ  عطا  نیشاپوری  از  نیشاپور ٬  بایزید بسطامی  از  بسطام ٬ شیخ  باقی بالله از سمر قند٬ سلیم  چشتی  از  چشت٬ امام فخر رازی ٬ مولانا  حسینی  هروی  از  هرات٬جامی  از  هرات امام بخاری  ٬ امام  ترمذی٬ شاه مشرب  ولی ٬ امام مسلم ٬ امام  ابو منصور ماتریدی ٬ ابولیث َ سمرقندی از  ماوراِ النهر ٬فخرالدین  عراقی  از عراق ٬ملاشاه  بدخشی  از بدخشان٬ مولانا یعقوب  چرخی  از  چرخ  لوگر٬ابو جعفر هندوائی  یا ابوحنیفه  کوچک ٬ شاه  نعمت  الله ولی ٬ میرسعید علی  هندوانی از  هند ٬ حافظ  شیرازی  از  شیراز ٬مولانای  بلخی  از  بلخ ٬ربانی مجدد الف ثانی از سرهند ٬شمس تبریزی از تبریز ٬ و غیره  عشاق  را با آب  کوثر شستشو   داده و رسم  عاشقی  را به  ذات  اقدس  بیچون (ج) رهنموئی  کرده  اند.
پیشروان  زبان و ادبیات  پارسی  دری  افصح المتکلمین شیخ  مصلح الدین  سعدی  شیرازی  ٬ ابوالقاسم  فردوسی ٬ لطفی  هروی  ٬ امیر  نظام الدین  علیشر  نوايي٬ ابوالمعانی  میرزا  عبدالقادر بیدل ٬ شیخ  خمسه  گویا  پیر گنجه نظامی گنجوی ٬ خاقانی  شیروانی٬ قاآنی ٬ هلالی  چغتایی٬ انور  ابیوردی ٬ شیخ  شبستری ٬ امیر  معزی ٬ طالب  آملی٬ صائب  تبریزی٬ کلیم کاشانی٬ استاد  حسین شهریار٬ میرزا اسد الله غالب  ٬ حضرت  خاتم  الشعرا نورالدین  عبدالرحمن  جامی ٬سلطان الشعرا امیر خسرو دهلوی٬ سراینده  نامور  پروین  اعتصامی ٬ علی  اکبر دهخدا ٬ ناصر خسرو قبادیانی ٬ فرخی  سیستانی ٬ شهید بلخی ٬ دقیقی  بلخی ٬ ترمذی ٬ سخن سرای  قرن  پنجم  رابعه بلخی ٬ علامه محمد  اقبال   لاهوری ٬ استاد  ابو عبدالله  روکی و غیره  میباشند  که جهان  بشریت  بنام گرامی  هر یک شان فخر و مباهات  میورزند.
از  مورخان  بزرگ اعجوبه  زمان منهاج  سراج  جوزجانی٬  ابوالفضل  بیهقی٬ ابوالفضل  علامی ٬ عبدالحی  گردیزی ٬ مولف  کتاب  تاریخ سیستان٬ مولف  کتاب  فضایل  بلخ٬ مولف  کتاب  حدود العالم  ٬ فیض محمد  کاتب  هزاره ٬ عبدالحی  حبیبی٬ میر  غلام  محمد غبار٬ استاد فکری  سلجوقی٬ میر محمد  صدیق  فرهنگ٬ و دیگران  تاریخ  جهان گذشته را بما تدریس  و افکار ما را در آن  باره  روشن  ساختند.
از  هنرمندان  بزرگ  چون  استاد  کمال  الدین  بهزاد هروی٬ میر علی  هروی ٬ بنايی هروی  ٬ میرزا بایسنقور  تیموری  و مشوق  و رهبر  همه  شان  امیر کبیر وزیر دانشمند  امیر علی  شیر نوایی و صد های  دیگر در بنیانگزاری  ثقافت و هنر های  نقاشی  ٬ خطاطی  و بنایی  کارهای  را انجام دادند  که نسخه  های  ارزشمند  شان  زیب  موزیم  های  جهان میباشد . جای  افسوس  است  که اسلاف  ما با  هزار  خون دل  خوردنها ٬ زحمت کشی ها و فدا کاری  ها  بناهایی  با شکوه  فرهنگ و ثفاقت را تعمیر کردند  و آنرا به  ما به  میراث  گذاشتند  ولی  برخی  از نا خلفان را تمام  غم  شان  اینست  که بر سر استخوان  های آن  بزرگان بجنگند و اگر جهت  معلومات  در باره   هر یک یعنی  نژاد ٬ ملیت و مهد  تولد و زبان  آنان سخن  بگوئیم ٬ متعصبین  قیامتی را بر پا میدارند٬  بگونه  مثال  باید گفت  که در یکی  از محافل  منعقده  نیوریاک  یکنفر در محفلی  از ادبای  ایرانی  و افغانستان از جای  خویش  بلند شد و با صدای  بلند  فریاد بر آورد و سعی  بلیغ  خود را  میکرد که  مولانا جلال الدین  بلخی  رااز جای  خویش  ثابت  بسازد .
واضح  ساخت که وی  به  علم  ٬دانش  و فضیلت  ٬ کیفیت ٬ ادبیات  و دولت  دانش  علاقه ندارد بلکه علاقه مند استخوان میباشد.  این اشخاص  در صدد اند تا شخصیت  های بزرگ چون  مولانا و امثالهم را به غلط به  قوم  و یا محل  خاص  نسبت دهند٬ و رنه بهتر آنست که روح  آن بزرگان را شاد داشته  محل تولد ٬ قوم و  زبان آنان همانگونه  که به  آن منسوب  اند ٬بنویسند. و  بیشترین تلاش شان را برای مستفید شدن  از افکار ایشان متمرکز  بسازند!  تا مبادا به اثر  اینگونه  تخطی  ها روح بزرگان را ناشاد سازند. »

خواننده عزیز !  در باره ء این  موضوع  مولانای  خود میفرمائید:
بلخی ام من ٬ بلخی ام من ٬ بلخی  ام  –  شور  دارد عالمی  از تلخی ام 

خوننده محترم  !
هرصفحه  این  کتاب  ارزشمند بحر از دانش است . چنانی که  نام این  کتاب ( زنان برگزیدهء  خاور زمین)  است ٬ جناب  پرفیسور  شهرانی  تا جایکه  به اسناد و سوابق  دست یافته ٬استعداد های زنانی را که از مقام  عالی  برخوردار بودند٬ در این  مجموعه  گنجانیده  است و  زنان بلند پایه  کشور خود را با زنان کشورهای خاور زمین  با افق  وسیعی  تحت  مطالعه  قرار داده  و هریک  انها را بطور مجموعی  و یا جداگانه  به معرفی  گرفته  است٬ همه کتابهای استاد  شهرانی از بهاي بلند  علمی  برخوردار است .  بخصوص  کتاب  حاضر که  در باره  بانوان  خاور زمین با  سعی و تلاش  بلیغ استاد شهرانی  آراسته  گردیده  است. منبع خوبی برای  شناسایی  فرهنگیان  و  تحقیقات  علمی  و هنری  محقیقن و نسلهای اینده کشور  میباشد.  در صفحه  هفتم  این  کتاب  ( مقام مادران  )  به شیوه  خیلی  زیبا تشریح  شده  است !
هر صفحه  این  کتاب  چشم  و گوش  مارا به  جهان  پر فروغ  علم  و دانش  و فرهنگ  باعظمت  و پیشرفت های  آن زمان با  شعراَ  و نویسندگان  که  هرکدام ایشان  دارای  اوصاف  خیلی  درخشنده و کمالات بالنده ای   بوده  اند ٬ آشنا  میسازد.  مثلاٌ  ملالی  افغان  ٬ رابعه بلخی ٬سلطان رضیه ٬گوهر شاد بیگم  ٬ملکه شاه هرخ میرزا ٬مستوره غوری  ٬ سید النسب  شاه بیگم  مخفی  بدخشی٬ هنرمند جاودان  خانم  لتا منگشکر ٬ سیمین بهبهانی  « خلیلی» پروین  اعتصامی ٬ گوهر شاد بیگم ٬ شمشاد بیگم ٬ نورجهان بیگم ٬  احسان  قیزی توشان « احسان اووا» ٬   زیب النساء رستم زاده (تیر انداز با کمان) !(حلیمه  ناصر  قیزی   ناصروا) حاذقه هروی ٬ محجوبه  هروی ٬ زلفیه اسرائیل قیزی  ٬ فرزانه  تاجیک ٬ آق جمال عمر قیزی «عمر اووا»  زبیده خانم هنرمند  خوش  خوان  ٬ خانم امان النسا «یارکند» ملکه ببو جان (حلیمه ) مادر بزرگ  استاد برشنا٬  نادیه « نادیا»  انجمن  ٬ لیلا  تیموری٬ ناجیه  کریم  قیومی  و صد های  دیگر ٬ زنان  که  در این  مجموعه  در قید  تحریر  آمده  اند٬
در کنار همه  بالندگی ها و رخشندگی ها زنان  این  مجموعه  دارای  رنج های  فروانی  نیز بوده  اند ٬ از  رنج های  ایشان  نیز  یاد آوری  شده  است.  چنانچه  رابعه بلخی ٬ گوهر شاد بیگم  و سلطان راضیه بیگم  ملکه  بزرگ  هندوستان  و افغانستان شهید شدند ٬ پروین  اعتصامی  در سن  سی وپنج  سالگی  بدار بقا  شتافته ٬ او در خانه شوهر بیش از شش ماه  نتوانست  زندگی  کند.  جهان آرا بیگم ٬ زیب النساَ بیگم ٬ شاه بیگم مخفی و مستوره  غوری به  ازدواج  تن  در ندادند.
گلبدن بیگم  و عایشه درانی  بعد از طی عمر  دراز  با داغ  شهادت پسر ان شان  جهان  را وداع گفته اند. محجوبه  هروی  در جوانی  شوهر  خودرا از دست  داده است  و لتامنگیشکر که  پا به هشتاد سالگی  گذاشته از ازدواج  سرباز زده  است.
به  همین گونه  زنان  تاجکستان  ٬ ازبیکستان ٬ ترکمنستان ٬ ایران  ٬ پاکستان٬ نیم هند  ٬ ترکیه و سایر کشور های  خاور با زندگی  علمی  و فرهنگی  و رنج  روزگار شان  را مطالعه  نموده  و در باره  فرهنگ  غنی آن  روزگار  معلومات  مفید بدست ما میرسد.
استاد شهرانی  بمقام والای  زن  احترام  زیاد  دارد این  کتاب ارزشمند را به  روح  و روان  پاک  مادر گرامی شان  شادروان  (راضیه بیگم شهرانی )  اهدا  کرده  است.
استاد شهرانی  برعلاوه  معرفی  زنان  نامور دیروز ٬ زنان  نامور امروز  را نیز با نگاه ژرف نگرسته  و تعدادی را بر شمرده  و نگاشته  است. در یکی  از صفحات  کتاب  شعر زیبا از لیلی  تیموری  بنام  « آیات خلقت » توجه  ام را جلب  کرد :

حس  میکنم  وجود من  آیات  خلقت  است
در من نوید  هستی  تو  یک سعادت است

«لیلی» غریق  لطف  خدا شد  که  هستی یی
آبستـنـی ست در من و یارب  چه  وصلت  است

استاد در یکی  از صحفات کتابش  شاعر درد آشنای  معاصر  دیگری  را به معرفی  گرفته  که در جوانی  با دست شوهرش  بقتل  رسید و یک پسر از وی  بجامانده  است ٬ از بیان  این  شعرش  همه  اورا می  شناسند.
چـــه بـمــیــرم  چــه بــمــانـم
نیست  شوقی  که زبان باز  کنم  از چه  بخوانم 
منکه  منـفور  جهانم چــه بخـوانم  چه  نخـوانـم

*******
یاد آن روز  گرامی  که قفس  را بشگافم 
سر برون  آرم ازین  عزلت و مستانه بخوانم
من نه  آن  بید  ضعیفم که زهر باد بلرزم
دخت  افغانم  و برجاست  که  دایم به فغانم
« نادیه انجمن » شاعر  بخاک خفته  وطن ما

در صفحات  دیگری  نام  آشنا بانو فاطمه جان  « بــبــو جـان » بنظرم  تجلی کرد . این  بانو  گران مایه  علوم  متداوله  را در خانه  از  والدین خود  میآموخت  و بعد از کسب  دانش  زبان و ادبیات  در سرودن  شعر علاقمند شد .  فاطمه بیگم  یا « بـبـو  جان » مادر کلان  شادروان  استاد عبدالغفور  برشنا  میباشد.   او در هنر نقاشی  نیز  انگشتان  هنر  آفرین  داشت  و در حسن خط  و کتابت دارای  لیاقت  فوق العاده بوده است .
فاطمه  بیگم ٬ شادروان  استاد برشنا را تحت  نظر خود داشت  و علوم  هنر و ادبیات را به  او آموخت. که  ما  نتایج  کار خارق العاده ایشان را  در اسعتداد  شادروان  برشنا  دیده ایم .
در کتاب  زنان  برگزیده  خاور زمین  استاد  شهرانی  با عشق  و محبت  در مقام  عالی  زنان  قلم  زده  است  و عشق  سیاه  مو  و جلانی  را نیز  از یاد نبرده  و با  فوتوی  از زمان  کهولت  سیاه مو ٬ عشق  جلالی  را در کتابش  زنده  ساخته  است . هر قدر این  کتاب را عمیق  تر مطالعه کنیم ٬ بیشتر در بحر  بیکران  عشق  ٬ محبت  ٬ زبان  و ادبیات  غرق  میشویم و هر قطره  یی از  این بحر  بیکران را که  نوش بداریم٬  مشعل  عشق  ٬ محبت  و فرهنگ   پربار  زبان و ادبیات  در ذهن ما مشتعل تر  میگردد.
در فصل چهارم کتاب  بنام «مخفی ها» برخوردم  : سید النسب شاه بیگم «مخفی »ء  دوم  ملکه نورجهان بیگم  ءسوم  مولانا سنجارا مخفی ٬ چهارم مخفی  کوکناری ٬ پنجم  مخفی  رشتی  ٬ بالاخره بنام  شاهدخت  پرده نشین  زیب النساء مخفی  دختر محی الدین  ابوالمظفر محمد  اورنگزیب  عالم گیر به  چشمم  فتاد .   زیب النسا ء مخفی  در دهلی  متولد و در همان جا دفن  است . 
عالیشه درانی  شاعر  شیرین سخن دیگر  ما که در  حدود هفت صفحه  باتمام رنج هایش  با  ازدست دادن  فرزند  جوان و  نمونه  اقسام  راعی  ٬ غزل  و مخمس  وی را  به  معرفی  گرفته شده  است .  (  هر که  سخن را به سخن ضم  کند – قطره یی از  خون جگر  کم  کند) ویا 

(شفق  را لاله گون  دیدم  نماز شام درگردون — مگر  خورشید را کشتند که دارد دامن پر خون)   

هر قدر در بین  اوراق  این  کتاب  به  جستجو  بپردازیم  با چهره  های درخشانی  از سراسر خاور زمین  آشنا  میشویم.    در برگه  های  اخیر کتاب  زنان  برگزیده  خاور زمین  به  نام  شاعر  توانای  معاصر کشور  بانو  ناجیه  کریم  قیومی  بر خوردم. این  شاعر توانا و درد کشیده ء روزگار امروزی  افغانستان ٬ شهیدان  گلگون  کفنش  را با سوز  دل  و قلم  بیان  کرده  است  که  خواندن  هر بیت  آن شعله یست  استخوان سوز که  وجود  انسان را میسوزاند.
او  دوری  از وطن و مرگ و میر  جوانان  وطن را در اشعارش  به  تصویر  کشده  است.

نمونه   کلام :               
ای  خرمن  گل از چه  به  خاشاک  شدی
نــشگـفته  چرا  بدامن  خــاک  شـــدی 
دور فلک از  شاخه  جدایت بنمود
صد داغ به  لوح  دل غمناک شدی   

*******
این کاخ بلند  که  منزل شاهانست
در باغ  و درش  یورش  غلامانست
گر نیک  نظر کنی  به هر خشت درش      
خاک وگلٍ دست و پای  درویشانست 

بانو  ناجیه کریم قیومی  اشعار نغز و پر مفهوم را با صلابت  روانی  خاص  میسراید ٬ بانو کریم  قیومی ناجیه  برعلاوه  شعر در نثر نیز  دست  توانا داشته  و تالیفات  زیاد ی دارد ٬: چون « مجموعه بوستان خرد – مجموعه نوای  بینوایان  – مجموعه  نوای  نی  – مجموعه  نوای  دل  – و مجموعه  باغستان ».
در پایان  این  گنجینه ٬ استاد شهرانی  فوتو های  نخبگان  خاور زمین را بصورت  متفرق  نیز به نشر سپرده است  و با   انگشتان هنر آفرین خودش  چهره  دخت  قندهاری  و چهره  دخت  کابلی  را با پنسل  رسامی  و زینت  بخش  کتابش  نموده  است.   باید متذکر شد که  استاد  پرفیسور  دکتور  عنایت  الله  شهرانی  در حدود  هفتاد کتاب  در بخش  هنر و فرهنگ  نوشته  است . و درعالم  هجرت  هیچگاه  قلم را کنار  نگذاشته  است  همه  روزه  مصروف  نوشتن  و پژوهش  میباشد و هموطنان ما از کتب  تحقیقی استاد  استفاده  مفید برده  اند.  استاد شهرانی  برای  نسل جوان  امروز  و فردا و فرداهای  دیگر  غنمیت بزرگ  میباشند . از خداوند  قهار برایش طول عمر  ٬ صحت  و سلامتی  آرزو  میبریم . خدواند رستگار توانائی  بیشتر  برایش  عنایت فرماید٬ تا دوستان  بتوانند  برای  پژوهشش  خویش از  تالیفات  استاد  بیشتر بهره مند  شوند.  

 پایان .   ماریا  دارو 
 سپتمبر  ۲۰۱۷