آرشیف

بندر چابهار یکی از بنادر مهم وراهبردی برتجارت افغانستان، هندوستان وایران که  بستر بزرگ رشد اقتصادی را مهیا ساخته است و هریک از این کشورها میتوانند، از مزایای این بندر استفاده اعظمی نماید. کشور ایران که میزبان این فرصت قرار گرفت، میتواند به عنوان یکی از کشورهایی  که بیشترین منافع را پس از تحریم های اقتصادی امریکا نصیب خود نماید.
افغانستان هم که عضویت این پیمان را کسب نموده، ارتباط ترانزیتی افغانستان وآسیای میانه ازطریق محور ترانزیتی شرق ایران چابهار- میلک؛ نزدیکی جغرافیائی بندرچابهار به افغانستان، انجام سرمایه گذاریهای گسترده دربخشهای مختلف حمل ونقل بویژه بخش دریایی، ایجاد تسهیلات و زیرساختهای حمل ونقل در مسیر محور شرق این کشور وحمایتهای گسترده دولتی، بندر چابهار را به عنوان قطب ترانزیت افغانستان تبدیل کرده ودرصورت رفع موانع، علاوه برتوسعه محور شرق شاهد رونق ترانزیت درمسیر مذکور خواهد بود.
بندر چابهار به عنوان مهمترین بندر در مسیر ترانزیتی محورشرق ایران مطرح است. این بندر به همان میزان که به کشور ایران سود رسانی دارد و برای این کشور از اهمیت راهبردی برخوردار می باشد، به همان اندازه  و شاید هم بیشتر از آن برای دو کشور هند و افغانستان از اهمیت ویژه یی برخوردار بوده و سود آوری قابل توجهی برای این دو کشور در پی خواهد داشت.
ازاینکه افغانستان یک کشور محدود به خشکه است، برای رشد اقتصادی خود باید تلاش کند، تا به آبهای منطقه دسترسی سریع و آسانی پیدا نماید؛ نه تنها چابهار، بلکه هر بندری که بتواند زمینه رشد اقتصادی اش را فراهم نماید، برای این کشور اهمیت دارد. زیرا در رشد وشگوفائی اقتصاد افغانستان مهم پنداشته میشود .
چابهار با توجه به موقعیت  راهبردی درجهان ونزدیک بودن اش به افغانستان بهترین مکان برای فعالیت های تجاری وسرمایه گذاری تاجران افغان دربدیل بندرکراچی پاکستان می باشد، بطورمثال حمل کانتینرهای تاجران افغان از بندر کراچی تا قندهار 18 ساعت زمان را دربر میگیرد. در حالی که این محموله ها از بندر چابهار 12 ساعت زمان نیازدارد، که از لحاظ  فاصله، چابهار میتواند ارزان تر ومصون تر نسبت به بندر کراچی برای افغانستان باشد، و این  بیانگر فرصت یابی اسان وراحت تر ازبندر کراچی برای تاجران افغان خواهد بود. درین زمینه حکومت وحدت ملی افغانستان باید هرچه بیشتر تلاش به خرچ دهد تا از این فرصت استفاده اعظمی را به برای بلند بردن مفاد اقتصادی کمایی کند و از طرف دیگر تاجران افغان  راحمایت وهمکاری نماید تازمینه سرمایه گذاری درافغانستان افزایش یابد.
اهمیت اقتصادی بندر چابهار برای  رشد سرسام آور اقتصاد افغانستان
بندر چابهار به دلایل ذیل میتواند زمینه رشد را برای افغانستان مساعد بسازد :

1. بندر چابهار درمناسبات تجاری افغانستان نسبت به کراچی موثرتر، مصون تر و وابستگی تاجران افغان را از مسیر پاکستان کم می سازد وبدیل خوب است برای رسیدن به آب های جهانی .

2. کشور ایران تسهیلات و زیرساخت های محکم ومطمئن تر را نسبت به کراچی برای تاجران افغان هموار کرده است،  این زمینه وامکانات به شمول کارخانه سردخانه هاییست که محصولات افغانستان درانجا بصورت درست محافظت وبه کشور های مختلف صادرگردد. که این فرصت را پاکستان برای تاجران افغانستان مساعد نکرده بودند.

3. پاکستان کشوری است که همیشه تولیدات خوب کشورهای همسایه را به بازارهای جهانی به نام خود مارک میزند، وازاین رهگذر سوء استفاده میکند، اما  چابهار بندریست که قوانین وپژه تجارتی را دارد و هرکشوری میتواند درانجا با فراوری کالاهای تولیدی، نام وعنوان خود را بر آ ن محصول بزند. باید تذکر داد؛ از آنجایی که بندر چابهار در دریای عمان موقعیت دارد و از دهنه خلیج فارس خارج است و تحولاتی که در خلیج فارس ممکن است مشکلاتی برای کشورهای عرب در حاشیه خلیج فارس به وجود بیاورد هیچ گاه نمی تواند این بندر را متأثر بسازد. به دلیل مشکلاتی که افغانستان با پاکستان دارد، این کشور از بحث ترانزیت به عنوان اهرم فشار علیه ما استفاده می کند ؛ اما این مشکلات را با ایران کمتر داریم، مسیر آنها همیشه بر روی ترانزیت و تجارت افغانستان بازتر بوده و ما مشکلی که با پاکستان داریم با ایران نداریم به استثنای برخی موارد که در ۴ سال پیش رخ داد ولی در کل وضعیت ما بهتر از مناسبات ترانزیتی و تجاری از طریق پاکستان است.

4.  یکی از تلاشهای متداوم افغانستان دسترسی به بنادر آبی بود، که این زمینه وفرصت خوب را بندر چابهار برای رسیدن به  ابهای بین الملی فراهم آورد که تاجران افغان را به دلیل عدم همکاری پاکستان درقسمت حمل و نقل بی نیازمی سازد. در واقع رفتار نادرست پاکستان باعث شد که  ضربه محکم اقتصادی را از ادرس عوایدی که از تجارت افغانستان داشت متحمل شود.

5. ازلحاظ فاصله راه، چابهار در مقایسه با بندر عباس ۹۰ کیلو متر و در مقایسه با بندر کراچی ۷۰۰ کیلو متر به مرکز افغانستان نزدیک تر بوده و هزینه هر کانتینر اموال از این مسیر، بین ۵۰۰ یا ۱۰۰۰ دلار کاهش خواهد یافت. از این منظر، چابهار، ارزان ترین و نزدیک ترین مسیر ترانزیتی برای دسترسی افغانستان به آبهای بین المللی و وصل شدن به مسیرهای ترانزیت جهانی است.

6. براساس تحلیل وارزیابیی که صورت گرفته است، نزدیک به ۸۰ درصد تجارت خارجی افغانستان با پاکستان و از طریق بندر کراچی صورت می‌گیرد. این وابستگی چشم‌گیر تجارت خارجی افغانستان با پاکستان و مسیرهای ترانزیتی تحت کنترل این کشور، آسیب پذیری‌های بی شمار اقتصادی و سیاسی برای افغانستان خلق کرده است.         درحالیکه این دو کشور در سال ۲۰۱۲ موافقت‌نامه مشترک ترانزیتی به امضا رساندند که بر اساس آن باید سهولت‌های لازم برای تجارت و ترانزیت بین دو کشور فراهم می‌شد. اما پس از این موافقت‌نامه، کوچکترین اقدام در راستای فراهم کردن سهولت از جانب پاکستان انجام نشد و پاکستان همچنان به ایجاد موانع در مسیر تجارت افغانستان ادامه داد. از این جهت چابهار، برعلاوه صدها میلیون دلار حق ترانزیت به افغانستان، وابستگی تجارتی – ترانزیتی افغانستان به پاکستان را کاهش داده و افغانستان را قادر می‌سازد تا سیاست تجارت خارجی‌اش را با میزان وابستگی کمتری به پاکستان طراحی کند.

7. افغانستان تلاش نماید تا از این فرصت پیش آمده برای تولیدات داخلی خویش استفاده معقول نماید، تا از نیازمندی اقتصادی کشورهای بیرونی رهایی یافته و به جهت توانمندی اقتصادی گام بردارد.

8. افغانستان کشوری است که فرهنگ مشترک با کشورهای هندوستان وایران دارد، کوشش نماید تا ازاین رابطه تجاری درقسمت فروش و صادرات خویش دربازارهای هند، ایران وسایر کشور های دیگر گام های استوارتر بردارد، تا مردم افغانستان درقسمت تولیدات داخلی سهم فعال بگیرند.

9.  افغانستان یک کشور زراعتی و تولید کننده مواد خام بیشتر است. اما درین مدت 14 سال درقسمت ظرفیت سازی صادرات مواد خام ومنابع بدست امده زراعتی افغانستان هیچگونه تلاش صورت نگرفته و این فرصت زمینه خوب برای رشد تولیدات زراعتی را ایجاد نموده است.

10. افغانستان کشوری دست ناخورده در زمینه معادن آهن، كرومیت، زغال سنگ، سنگ های قیمتی و نفت است که میتواند از این بندر بخاطر استفاده درست صادرات آن به بازارهای جهانی، اقتصاد افغانستان را خودکفا نماید و نجات دهنده افغانستان از ركود اقتصادی باشد.

11.  افغانستان نباید تنها به دریافت حق ترانزیت وواردات ارزان تر اجناس از این مسیر اکتفا کند، بلکه تلاش نماید خود را درجمع کشورهای صادرکننده قرار بدهد.

12.  افغانستان باید  طرح حمایت جامع صادراتی و تشویق تولیدات داخلی را روی دست گیرد، سیاست مناسب نرخ تبادله در راستای حمایت از صادرات کشور را فراهم کند، سهولت‌های مهم برای رشد سرمایه گذاری‌های خصوصی صادرات محور را مساعد سازد، زیرساخت‌های فیزیکی، فناوری معلوماتی و مالی و مهم‌ تر از همه توافق با کشورهای هند و ایران جهت از بین بردن موانع دشوار در مقابل اجناس صادراتی افغانستان را فراهم آورد. اینها محورهای اصلیی اند که کشور را قادر می سازند تا از ظرفیت چابهار، به عنوان مهمترین مسیر صادراتی به نفع توسعه دراز مدت استفاده شود.

13. حکومت وحدت ملی باید در قسمت تشویق صادرات که نیازمند حمایت همه جانبه دولت است و مهم‌ترین اولویت برای دست یافتن به رشد اقتصادی پایدار می‌باشد سعی بخرچ دهد. در صورت عدم حمایت از صنایع صادراتی، افغانستان این کشور  قادر نخواهد بود تا از تمام ظرفیت نهفته در چابهار استفاده صورت گیرد.

14. فرصت دست یابی چابهار، بزرگترین دستاورد برای افغانستان محسوب می شود. استفاده اعظمی از این دستاورد وابسته به توان دولت افغانستان در راستای بهبود وضعیت اقتصادی و افزایش توان صادراتی اش است.

15. ویژه گی دیگر این بندر این است که  حدود ۴۰۰ تا ۵۰۰ کیلومتر نزدیک از هر بندر دیگر به کشورهای منطقه است، این امر باعث می‌شود انتقال اموال از این راه به سادگی صورت گیرد و تاجران بیشتر از طریق این بندر تجارت کنند.

دراخیر میتوان گفت، این بندر از لحاظ مسایل تاریخی وامنیتی میان افغانستان وپاکستان نسبت به ایران وهندوستان افغانستان و ایران نسبت به پاکستان و هندوستان میتواند برای خودکفا شدن ورشد اقتصادی مردم وعواید دولت افغانستان موثرتر واقع شود امیدوار هستم که دولت وحدت ملی این فرصت را  قربانی معضله های درونی نسازد وبه خاطر رشد قتصاد افغانستان با استفاده ازسهولتهای این بندر زمینه های سرمایه گذاری را برای تاجران افغانستان هرچه بیشتر توسعه دهد.
اهمیت اقتصادی بندر چابهاربرای رشد اقتصاد هندوستان  
هند از جمله از کشورهای است که پیشینه تاریخی صادقانه درقبال افغانستان داشته،  وهیچ وقت درقسمت تعاملات سیاسی اش استفاده ابزاری درقبال افغانستان نکرده است وهمیشه کمک های بلاعوض خود را به افغاستان اهدا کرده است ، بنآ هندوستان میداند که افغانستان وایران درمسایل سیاسی هیچگونه اختلافی از قبل ندارند و بندرچابهار فرصت کلان دیگر را برای فغانستان وایران مساعد می سازد تا به رشد وشگوفائی اقتصادی یکدیگرگام های استوار بردارند. درین قسمت این گام را برای خود وتامین ارتباط مشترک المنافع طرح ریزی نموده و آن را به نفع خویش میداند که میتوانیم به چند نکته از موثریت این بندردرقبال هند بپردازیم.

1. استفاده از منابع خام کشورافغانستان وجلب تاجران افغانستان در سرمایه گذاری دربندر چابهار

2. رشد اقتصاد هندوستان درزمینه صادرات کالاهای تولیدی هند به ایران وافغانستان

3. تهدید اقتصادی بر سر راه تولیدات کشور پاکستان وبه چالش کشاندن نظام اقتصادی آن کشور

4. ضربه زدن به تعاملات تجاری چین با پاکستان دربندر گوادر پاکستان که به استان سین کیانگ چین طرح ریزی شده است.

5. تکرارسیاست اقتصادی مهاتماگاندی برسرراه تولیدات کالا های پاکستان دربازارها افغانستان  به شکل غیر مستقیم

6. با ایجاد این بندر امکان دسترسی هند به آسیای میانه فراهم می شود. حضور هند در بندر چابهار از طریق مرزهای شرقی ایران میسر می شود و دسترسی دریایی، زمینی به افغانستان و آسیای میانه را در اختیار این کشور قرار می دهد، بویژه اینکه کشورهای منطقه معتقدند ایجاد ثبات و امنیت در افغانستان از طریق توسعه اقتصادی این کشور محقق خواهد شد و این طرحها می تواند نقش مهمی در توسعه اقتصادی افغانستان وهندوستان داشته باشد.

7. چابهار که در استان سیستان و بلوچستان در جنوب شرقی ایران واقع شده ، برای هند اهمیت استراتژیک دارد، زیرا این بندر خارج از محدوده خلیج فارس بوده و از سواحل غربی هند به آسانی قابل دسترسی است که میتواند سود بزرگ را برسرراه سه کشور ایجاد نماید.

اهمیت اقتصادی بندر چابهاربرای رشد اقتصاد ایران
ایران هم یکی از کشورهای است که بعداز مدت طولانی از تحریم بزرگ اقتصادی رها شده است ، میتواند از این فرصت پیش آمده صادرات خویش را به اسانی وراحت تر به افغانستان وهندوستان بادرنظرداشت نیازمندی های یک دیگر بخاطر رشد اقتصادی سرسام آور خویش استفاده کند. ین قدم میتواند فرصتی باشد برای رشد اقتصادی ورابطه دوستی تجاری میان ایران، افغانستان وهندوستان .
تلاش فشارهای سیاسی درقبال بندرچابهار
بندرچابهار بادرنظرداشت فاصله کوتاهتر و مصونیت ترانزیتی برای تاجران افغانستان، ضربه محکم  برعواید اقتصادی بندرکراچی وارد کرده  و نگرانی های کشور پاکستان را فراهم ساخته است. از این لحاظ پاکستان درپی تخریب این فرصت ترانزیتی از مسیر چابهار است تا بتواند این برنامه را به چالش بکشاند.
براساس تفاهمی که پاکستان درقبال تجارت افغانستان کرده بودو به هیچ یکی ازپیمان های بازرگانی وقعی ننهاد و تفاهم نامه های میان دو کشور را عملی نکرد و برخلاف با رویه بد، سیاست های متناقص، توقف دادن کانتینرهای تاجران افغان،‌ گمرکات قصدی برسراه راه کانتینرهای تاجران افغان  و وضع شرایط جدید برسر راه تاجران افغانستان که شکایت تاجران افغان را درپی داشت، در حقیقت تیشه به ریشه خود زدند. کارشناسان اقتصادی پاکستان نیز این رفتار پاکستان را عمل نادرست پنداشته وفاصله گرفتن تاجران افغان را یک خساره بزرگ برسراقتصاد کشورشان میدانند. و این بحران اقتصادی برای حکومت پاکستان قابل تحمل نخواهد بود. بدین لحاظ تلاش خواهند کرد که این فرصتها را ازبین ببرند.
پاکستان همواره از وابستگی ترانزیتی افغانستان به عنوان یک ابزار فشار سیاسی برسرراه دولت افغانستان  استفاده میکرد، بارها دیده شده است، آنگاه که تنور داغ سیاسی میان پاکستان وافغانستان شعله ور می شد، پاکستان به صورت فوری از این فرصت وابستگی افغانستان به بندر کراچی و مرزتورخم استفاده کرده، برای تاجران افغان مشکل ایجاد می نمود. . حالا این فرصت را از ادرس تاجران افغان ازدست داده اند.
پاکستان میداند که  ایران به عنوان مرز دیگر ترانزیتی افغانستان برای تاجران افغان مطرح شده است. با وجود این که بندر عباس فاصله طولانی با مرزهای افغانستان داشته، اما تاجران افغان این مسیر را باوجود فاصله بیشتر آن نسبت به پاکستان ترجیح دادند. و حالا با توجه به برداشته شدن تحریم ها از ایران و سرمایه گزاری مستقیم هند بر چابهار، به نظر می رسد که این بندر سوم بدیل برای پاکستان نیز در حال بهره برداری می باشد. این مسئله نگرانی پاکستان را بالا برده است. و حالا درپی یک راه حل بخاطر این معضله است. زیرا چابهار یک تهدید اقتصادی است که پاکستان را به رکود اقتصادی مواجه خواهد ساخت.
پاکستان در تلاش است تا مسیر ترانزیتی میان سه کشور ایران، افغانستان وهندوستان را نا امن ساخته واین فرصت را ازبین ببرد، تا از بحران اقتصادی که درپیش دارد جلوگیری صورت گیرد.
پاکستان در تلاش است که بندر کراچی بزرگترین معبر کالاهای ترانزیتی افغانستان از خاک پاکستان باشد. چون این بندر همواره مورد توجه تاجران افغان بوده و بیشترین کالای وارداتی این تاجران در طول بیش از یک دهه گذشته از راه بندر کراچی انجام شده است. پس پاکستان می خواهد که این فرصت را از دست ندهد.
به اساس نگرانی کارشناسان اقتصادی پاکستان مبنی بر اینکه بندر چابهار عواید سرسام آور اقتصادی پاکستان را به رکود مواجه و این کشور را به چالش اقتصادی مواجه خواهد ساخت و دلایل انرا هم سیاست های غلط پاکستان درقبال افغانستان دانسته اند. این نگرانیها میرساند که پاکستان این فرصت را به آسانی رها نخواهد کرد ودرپی هرگونه تهدیدات کلان دست واستین بالا خواهد زد.
دراخیر باید گفت که افغانستان، هندوستان که میزبانی بیشتر این بندر را دارد تلاش خواهند کرد که این فرصت پیش امده را به درستی مدیریت نمایند تا رقیب های سیاسی واقتصادی که درقبال این تفاهم نامه تلاش دارند و می خواهند که این پروسه را مخدوش نمایند، زمینه های فرصت یابی را برای شان مساعد نسازد تا باشد که افغانستان و هندوستان با استفاده از این فرصت به رشد سرسام اور اقتصادی برسند.

گلاب میر رحمانی
پژوهشگر مسایل سیاسی  –اجتماعی
                       و استاد دانشگاه  بغلان