آرشیف

 
گوادر در سواحل مکران در فاصله تقریبی 533 کیلومتری از بندر کراچی و 120 کیلومتری از سواحل ایران واقع‌شده است. چین در دهه گذشته سرمایه‌گذاری چشمگیری در بندر گوادر داشته و در سال 2015، متعهد به 1.62 میلیارد دلار سرمایه‌گذاری در این بندر شده است. در بعد دیگری بندر گوادر در جنوب «دالان اقتصادی چین و پاکستان» با هزینه‌ای معادل ۵۲ میلیارد دلار از سین کیانگ در شمال غربی چین تا گوادر (قرار است در سال ۲۰۱۷ میلادی به بهره‌برداری رسد) قرار دارد. در مقابل چابهار تنها حدود ۱۴۰ کیلومتر با گوادر فاصله دارد، اما ژرفای آب و وضعیت طبیعی کرانه،‌ توانایی پذیرش کشتی‌هایی با ظرفیت بیش از ۱۰۰ هزار تن را دارد و در کنار آن امنیت، توانایی اقتصادی بیشتر ایران برای سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های اقتصادی نیز از گزینه‌های چابهار در برابر گوادر است. همین امر پاکستانی‌ها را در نگاه به چابهار به‌عنوان رقیب عمدهٔ گوادر جلب کرده است. نوشتار زیر به دو نگاه خوش بیانه و بدبینانه پاکستان به توسعه چابهار پرداخته است.
 
الف. نگاه خوش بیانه پاکستان به توسعه چابهار:
پاکستان و رقیب کم اثر:
درواقع هرچند محافلی در چین معتقدند توسعه بندر چابهار توسط هند محکوم‌به شکست است و اهداف جاه‌طلبانه و راهبردی دهلی‌نو بسیار مشهود است، اما رهبران چین معتقدند چابهار مانعی عمده برای اجرای برنامه‌های مرتبط با احیای راه ابریشم نیست. در همین راستا نیز دیدگاهی در پاکستان با نگاه به ملاحظات و چالش‌های توسعه چابهار چون وعده‌های غیرعملی هند، بوروکراسی اداری هند، چالش اتصال خطوط ریلی و جاده‌ای به بندر چابهار، روند کند توسعه چابهار در مقابل سرمایه‌گذاری 45 میلیارد دلاری دالان اقتصادی چین و پاکستان، جلوتر بودن روند توسعه گوادر و…. معتقدند چابهار راهی طولانی تا رسیدن به توسعه مدنظر دارد و با طرح دالان اقتصادی چین – پاکستان، چابهار تهدیدی برای پاکستان نخواهد بود.
این دیدگاه خوش‌بینانه معتقد است پاکستان به‌عنوان متحد راهبردی چین جایگاه برتری دارد و با پایان دالان دو کشور تا سال ۲۰۳۰ سالیانه دو و نیم درصد به رشد اقتصادی پاکستان افزوده می‌شود. همچنین درحالی‌که پکن 80 درصد از هزینه توسعه در گوادر (بیش از 1/1 میلیارد دلار) را به شکل اعطای کمک‌هزینه و وام‌های کم‌بهره برعهده‌گرفته است، هند و بازیگران دیگر چنین توانی را در چابهار نداشته و مشکلات تعهدات خارجی هند و عدم تلاش گسترده ایران برای توسعه بندر چابهار را به سود گوادر پاکستان ارزیابی می‌کنند. از این منظر حتی برخی نقش متفاوتی برای این دو بندر قائل هستند و توسعه هر یک از آن‌ها به ضرر دیگری نمی‌دانند. این رویکرد همکاری بین دو بندر و اتصال ریلی، خواهرخواندگی بین بندر چابهار و گوادر، انتقال مسافر میان دو بندر ایران و پاکستان، افزایش مبادلات مرزی بازارچه‌های مرزی، ایجاد منطقه ویژه اقتصادی بندر چابهار، توسعه زیرساخت‌های بندری و دریایی، توسعه فیزیکی بندر، فراهم نمودن زمینه مشارکت بخش خصوصی در توسعه، تلاش برای جذب خطوط کشتیرانی‌های بزرگ دنیا، توسعه پایانه‌های مسافری و گردشگری دریایی، پیگیری راهه‌ای مواصلاتی، ریلی و جاده‌ای و.. را در جهت افزایش همکاری‌های تجاری دو بندر ارزیابی می‌کند و توسعه چابهار را به معنی منزوی ساختن گوادر پاکستان نمی‌داند. از این دید تقویت همکاری اقتصادی بین دو بندر بهتر از رقابت منفی است.
 
ب.نگاه بدبینانه پاکستان به توسعه چابهار:
پاکستان و تهدید ژئوپلیتیکی توسعه چابهار:
با بالا گرفتن رقابت راهبردی میان چین و امریکا، حضور ناوگان اقتصادی و نیروی دریایی چین در گوادر وضعیت جدیدی در این گلوگاه انرژی ایجاد می‌کند. دراین‌بین برخی معتقدند که آمریکایی‌ها باهدف کاهش جایگاه بندر گوادر نگاهشان را به‌سوی بندر عمانی دوقم، اسکله نفتی در بندر فجیره در کشور امارت و چابهار ایران دوخته همچنان از هند پشتیبانی می‌کنند. چنانچه دولت اوباما باوجود مخالفت شدید مجلس سنا با سرمایه‌گذاری‌های هند در چابهار پشتیبانی خود را از هند اعلام کرد. در این راستا برخی در پاکستان معتقدند موافقت‌نامه سه‌جانبه هند، ایران و افغانستان در چابهار یعنی تداوم بازی بزرگ نوین بین چین، ایالات‌متحده، پاکستان، هند، ایران و گامی به‌سوی منزوی ساختن پاکستان در سطح منطقه است. بنابراین پاکستان در نگاه به چابهار به تهدید عمده این بندر توجه می‌کند.
 
پاکستان و تهدید امنیتی توسعه چابهار:
درواقع سرمایه‌گذاری هندوستان در بندر چابهار ایران موردتوجه پاکستان بوده و برخی از مقامات پیشین پاکستانی این توافق‌نامه را تهدیدی مستقیم علیه امنیت پاکستان می‌دانند. از این دید انگیزهٔ اصلی هند برای دور زدن بندر گوادر پاکستان و دالان متصل به آن، تلاش برای بی‌ثبات کردن بلوچستان پاکستان و افزایش ضریب امنیتی تلقی می‌شود. در همین راستا برخی از مقامات پیشین دولت پاکستان چون ژنرال یاسین مالیک و ژنرال دیم لودهی، توسعه بندر چابهار توسط هند را تهدیدی مستقیم علیه امنیت پاکستان می‌دانند. در بعد دیگری همچنان که بندر گوادر ضمن تقویت توان نظامی پاکستان و چین، دسترسی نیروی دریایی چین را به دریای عرب و کشورهای واقع در سواحل شمال غربی اقیانوس هند آسان می‌کند و نقشه ژئوپلیتیک منطقه را تغییر خواهد داد، پاکستانی‌ها از آن می‌هراسند که پشتیبانی لجستیکی ایران از هند در این بندر، (هرچند چابهار برخلاف گوادر تحت مدیریت ایران خواهد بود و بندر نظامی برای هند نیست) نیروی دریایی هند را قادر به افزایش عملیات شناسایی خود در نزدیک مرزهای این کشور کند. هراس دیگر در این زمینه این است که هند ضمن استفاده از این بندر به‌عنوان پایگاهی برای جاسوسی علیه پاکستان به تحرکاتی نیز در بلوچستان پاکستان دست زند.
درواقع خطر افزایش همکاری در زمینه‌های امنیتی و دفاعی امنیت منطقه‌ای و دریایی هند و ایران با محوریت چابهار برخلاف منافع پاکستان تلقی می‌گردد و توسعه بندر چابهار تهدیدی امنیتی برای امنیت گوادر و پاکستان خواهد بود. در همین میان برخی در هند و افغانستان معتقدند پاکستان برای جلوگیری از تشکیل محور اتحاد کشورهای ایران، هند و افغانستان بر محور بندر چابهار تلاش می‌کند.
 
پاکستان و ترس از پیامدهای منفی توسعه چابهار:
 درواقع هرچند پاکستانی‌ها موقعیت و اهمیتی بندر گوادر را برتر دانسته و معتقدند روند توسعه و تجهیز بندر گوادر در مقایسه با بندر چابهار پنج سال جلوتر است، اما ازآنجاکه بسته شدن مرزهای مشترک افغانستان-پاکستان نه‌تنها منجر به کاهش 1.5 میلیارد دلاری در معاملات افغانستان، بحران انسانی به دلیل کمبود غذا و… بوده و چابهار نسبت به راه های کنونی از طریق پاکستان، امن‌تر، کوتاه‌تر است، برای پاکستان اجرایی نشدن این پروژه از اهمیت راهبردی برخوردار است.
در همین راستا هرچند مقامات پاکستانی بارها در مصاحبه‌های خود از بندر چابهار به‌عنوان رقیب نام می‌برند. اما مسلماً پیوند چین و پاکستان برای محدود کردن هند در داخل آسیای جنوبی از طریق دالان اقتصادی چین-پاکستان با توسعه چابهار شکست خواهد خورد و توجه هند به بندر چابهار ایران به‌جای بندر گوادر و برای دسترسی بهتر و ارزان‌تر به بازار آسیای مرکزی در بعد ژئوپلیتیک و.. بیشتر می‌شود.
بنابراین پاکستان هدف دهلی‌نو از سرمایه‌گذاری در بندر چابهار را دور زدن پاکستان از راه ایران به بازارهای افغانستان و کشورهای آسیای مرکزی ارزیابی می‌کند و توسعه چابهار را به معنی کاهش کنترل پاکستان بر مسیرهای راهبردی ترانزیتی و متنوع سازی مسیرهای تجارت و ترانزیت در منطقه می‌داند. از این دید هرچند خطر حضور بانک سرمایه‌گذاری زیرساخت آسیا، اعطای وام به ایران و حضور چین در چابهار محتمل نیست، اما بندر چابهار می‌تواند به قدرت گیری هند برای ایفای نقش تعیین‌کننده‌تر در آینده افغانستان و منطقه کمک کند.
 
تلاش برای جلب مشارکت ایران در گوادر و دالان چین پاکستان:
بندر گوادر هنوز برای بازرگانی آماده نیست و بخش‌های بزرگ دیگر دالان اقتصادی چین-پاکستان آشوب‌زده هست. بااین‌حال هرچند پاکستان نگرانی‌های امنیتی موجود را با ایجاد یک دایره امنیتی ویژه برای حفاظت از پروژه دالان اقتصادی چین-پاکستان ایجاد کرده است. در کنار این نیز چین نیز تلاش نمی‌کند که حضور در گوادر تهدیدی برای ایران تلقی گردد و در سطح اعلانی معتقد است توسعه چابهار، باعث تقویت توسعه بندر گوادر می‌شود. در این شرایط به نظر می‌رسد پاکستان تلاش می‌کند برای تکمیل طرح راهروی اقتصادی مشترک چین-پاکستان (CPEC) با جلب مشارکت و توجه ایران آینده روشن‌تری را برای آن و گوادر رقم بزند. از این منظر تلاش‌های برای جلب‌توجه ایران در وضعیت پساتحریم با برخورداری از پتانسیل‌های بزرگ تجاری، اقتصادی و انرژی و موقعیت می‌تواند موجب افزایش برد گوادر و طرح کلان 50 میلیارد دلاری دالان مشترک گردد. از این نگاه حضور هرچند کم دامنه و حداقلی ایران در طرح‌ها می‌تواند کمکی در دست یافتن گوادر به بندر در سطح شنژن چین و دبی در ۱۰ سال آینده گردد. در همین راستا نیز اخیراً ایاز صادق رئیس مجلس ملی پاکستان از ایران برای پیوستن به دالان پاکستان – چین دعوت کرده است.

فرزاد رمضانی بونش
پژوهشگر و کارشناس مسائل منطقه‌ای