آرشیف

هرات و ننگرهار از جمله کلان­شهرهای خوش­آب و هوای کشور ما هستند. یکی در غربِ کشور در بسترِ هریرود غنوده و آن دیگر در جنوب­شرقِ کشور در ماورای دریای کُنر خزیده است. دو ولایتِ سرسبز، قشنگ و خوش آب و هوا ولی با همسایگان بی­مهر و فرصت­طلب و استفاده­جو.

هرات با تاریخ کهنش با کشورِ فعلی ایران مرز مشترک دارد و ننگرهار با کشورِ فعلی پاکستان. روزگاری نه چندان دور که اینها در یک بسترِ تاریخی “ایران بزرگ” و بعدها “خراسان” نامیده می­شدند، یک­پارچه بودند؛ بدبختانه دستِ غدارِ تاریخ و استعمارگریِ کشورهای ابر قدرت، این گستره­ی تاریخی را قیمه قیمه ساختند و به چندین کشورِ خُرد و بزرگ منقسم نمودند.

اما، درین میان افغانستان که در وسط این همه کشورهای برساخته از جنگ­های قدرت و ثروت و برنامه­های انگلیس برپا شدند، در وسط قرار گرفت و حیثیت “کشور حایل” را در گفتمان­های سیاسی، برنامه­های نظامی و جنگ­های نیابتی از آن خود کرد که هیچگاه از بدوِ تاسیس تا کنون روی خیر و برکت، آرامش و سهولت را ندیده و نچشیده است. به روی همین خاطر است که عده­ی کثیری از مردمان این سرزمین به نامش مخالفند و در پی جستجوهای رژف هستند تا بتوانند آن نام­های شکوهمند را مجددا اعاده نمایند. ازینکه در فرجام سرنوشت این کشور و مردمش به کجا کشیده می­شود، هیچ پژوهشگر و فیلسوف و تاریخ­نگار و وقایع­نگاری به­صورتِ قطع نمی­داند و نمی­تواند که حُکم نماید؛ به جز “خداوندِ هستی و گیتی”. اوست که خالق ماست و در سرنوشت ما تصمیم خواهد گرفت و خردِ جمعی ما خواهد توانست که ازین منجلابِ بدبختی­ها و گردابِ­سرگردانی­ها نجات­مان دهد.

بهرحال، مردم افغانستان از زمان امیر عبدالرحمان خان که در کشورسازی و مرزکشی­های افغانستان فعلی نقشِ برازنده­ی داشته­است، مورد مهاجرت، جلای­وطنی و ناقل و سرکوبی قرار گرفته­اند. ذاتا من آدم سیاسی­مآب و سیاست­ورزی نیستم ولی اینرا به درستی میدانم که هر آنچه زعما و حکام کشور ما تصمیم گرفته و می­گیرند، آینده­ی این سرزمین و مردمش را رغم خواهد زد. چیزی که امروز تصمیم میگیریم در آینده برای بازماندگان ما می­ماند. این سخنِ حافظ شیرازی میباید که حلقه­آویز گوش­مان باشد: “هر کس آن دِرَوَد عاقبت کار، که کِشت”.

خانواده­ها و مردمانِ زیادی که دهه­ها قبل بیشتر در دو کشورِ هم­سرحد افغانستان مهاجر و در آنجا سکنی­گزین شده­اند، در آنجا تشکیل خانواده دادند، نسل­برداری نمودند، خویشی و پیوند خانوادگی انجام داده­اند، صاحب مسکن و پیشه شدند؛ چه بی­رحمانه ازین همه داشته­های مشترک فرهنگی، دینی و زبانی و نژادی محروم و چون غُربتی و مهمونی دیگه تمام است، بیگانه­مآبانه بیرون انداخته میشوند. مردانِ زیادی از کشور ما، با دخترهای پاکستانی و ایرانی ازدواج نمودند و برعکس نیز دخترهای زیادی از افغانستان دارای شوهر ایرانی و پاکستانی اند. گذشته از پشتو، تاجیک، هزاره و ترک/ازبک همه مشمول این سناریوها بوده­اند و این محدود و معدود به یک ولایت نه، بلکه از هر ولایت حداقل درین سرنوشت دچار شده­اند.

وقتیکه پاکستان در جریان ماه نومبر سال 2023 میلادی تصمیم به اخراجِ اجباری و بدون قیدوشرط افغان­ها گرفت، هم­میهنانِ زیادی ما را بیرون کردند و به اشکال فجیع و بی­رحمانه مال و دارایی شان را گرفتند، خانه­های شان را تصاحب نمودند، مورد ضرب و شتم شان قرار دادند و به مرزِ ”تورخم” رهای شان کردند که تا حالا تعداد زیادی خیمه­های شان در آنجا موجود است و چادرنشین­اند. هیچگاهی این عودتِ اجباری، آبرومندانه نبوده است.

در جریان ماه جوزای 1404 هجری شمسی، بعد از جنگ و نبردِ 12 روزه­ی فضایی اسراییل – ایران که به تاریخ (23 جوزای – 3 سرطان 1404 هـ . ش.) اتفاق و انجام پذیرفت، حکومت و رهبری جمهوری اسلامی ایران تصمیم به اخراجِ بدون قیدوشرط افغانستانی­های زدند که از دهه­ها قبل در ایران زندگی میکردند ولی حجمِ بیشتر مهاجرین کسانی و خانواده­های بودند که بعد از فرارِ ننگینِ محمد اشرف غنی احمدزی رییس جمهور پیشین افغانستان به آن کشور و کشورهای دیگر پناهنده شده بودند. ضمن تمام بدرفتاری­ها، چند صحنه فراموش ناشدنیست اینکه پسربچه­های ایرانی یک هموطن ما را سیلی کاری نمودند، جمعِ دیگر یک هموطنِ بی­خانمان ما را ناچار به “دستبوسی سگش” نمودند و ده­ها مورد تحقیرآمیز و تمسخرآمیز دیگر. عودتِ به این ننگینی در طول تاریخ در بین کشورهای اسلامی اتفاق نیافتاده است. کشورهای همسایه، هم­دین، هم­فرهنگ، هم­زبان و هم­نژاد. ما ناوقت فهمیدیم ویا اینکه اصلا نفهمیدیم، سال­ها قبل وزیر خارجه وقت ایران آقای جواد ظریف در یک گفتگوی رسمی رسانه­یی گفته بود: هیچ جای دنیا، مثل خونه آدم نمیشه. در اصل همان جمله، یک زنگِ خطری بسا خطیر بود.

نیروهای انتظامی و سپاهیانِ ایرانی با تظلمِ تمام و وارد نمودنِ اهانت و تحقیرهای نابخشودنی که شنیع­تر و فاجعه­بارتر از برخورد جمهوری اسلامی پاکستان بود، بالای مردمِ همیشه سرگردان و مظلوم ما تحمیل نمودند. هزاران مهاجر به گونه­ی فردی و خانوادگی از شهرهای ایران بیرون کشیده شدند و به مرزِ ایران – افغانستان انبار شدند. طوریکه اشک در چشمانِ تاریخ حلقه­زد، تاریخ سکوت کرد، دنیا ندای اعتراض بلند نمود، هراتیان به مددِ هم­میهنان شان شتافتند، ولی اشرف غنی احمدزی هنوز دارد در باره­های امارات متحده عربی، کتابِ خاطراتش را به رشته­ی نوشتار در می­آورد. چی فکر می­کنید؟ آیا این دو موجِ مهاجرستیزی که اکثریت بیشترشان بر می­گردد به دوران ایشان، چیزی خواهم نوشت ویا اینکه سکوت ننگین را به شهامتِ رنگین ترجیح خواهد داد.

آنچه که مورد نظرِ من درین مقاله است، اینست:

تقابلِ فرهنگ­ها

هراتیان و هریوانشینان، با تمامِ قدرت و ثروت به مدد و دستگیری عودت­کنندگان شتافتند، آنها را به گونه­ی رایگان از مرزِ اسلام قلعه الی شهر هرات که حدود 125؟ کیلومتر ویا بیشتر مساحت دارد، انتقال دادند. برایشان نان و غذا تهیه نمودند، با ایشان همدلی و همدردی نمودند، حتا کمک­های نقدی و دلجویی­های بسیاری انجام دادند که شایسته­ی مردمانِ متمدن و بافرهنگ است.

ولی، در آن گوشه­ی مشرقیِ این سرزمین، شاهدِ چنین سخاوت و برخوردی دلجویانه با بازگشت­کنندگان نبودیم و شاهد چنین موجِ از وطن­پرستی به دور از برخوردهای سیقله­یی و نژادی ندیدم، ویا اینکه من متوجه نشدم. چرا ننگرهارِ همیشه بهار، بهارگونه کنش از خود نشان نداد.

ولی برعکس، هرات چون هریرود بشتافت و آب سرد بر سینه­های سوزیده­یی هم­نسلان و هم­میهنانِ خویش ریخت؛ تا دل شان از بیگانه­اُمیدی سرد شود و آغوشِ همدیگرپذیری را در آینده به نسل­های خویش منتقل سازند، باتمام وجود خدمت­گذاری کردند.

با مشاهده­ و تقابل این دو صحنه به یادِ یکی از بهترین سخنرانی­های رییس جمهورِ وقتِ جمهوری اسلامی ایران آقای سید محمد خاتمی در مقرِ سازمان ملل افتیدم، “گفتگوی تمدن­ها“. گفتگوی تمدن­ها نظریه­ی اکادمیک بود که توسط وی در پاسخ به نظریه­ی “برخورد تمدن­ها” که توسط ساموئل هانتینگون (سیاستمدارِ امریکایی) مطرح شده بود، طرح شد. من سال­ها قبل این سخنرانی آقای سید محمد خاتمی را در یوتیوب مشاهده نمودم.

یادداشت:

1. تصویر خیمه­دار مربوط به مرزِ تورخم است.
2. تصویر بعدی مربوط به مرزِ موسا قلعه است.

دلتان چون هریرود مواج بماند، هراتیان عزیز.

غلام رسول مبین

کابل

14 سرطان 1404 هـ.ش.