آرشیف

بر بنیاد منطق هرجا مقدس تر است امن تر است. امنیت، رفاه ، آسایش ،ارامش  باید دلیل قدسیت وحرمت انسانها به همان محل باشد ،  چنانچه جنگ وخونریزی،  در یک محل مقدس  قدسیت محل را زیر سوال می برد. سر نوشت مسجد اقصی وشهر بیت المقدس ظاهرا دچار همین ابهام واشکال است. بر حسب روایات تاریخی پیروان هر سه دین ابراهیمی( یهودیان،مسیحیان ومسلمانان  ) به این سر زمین احترام ویژۀ دارند اما عملا این حرمت را زیر پا گذاشته اند.

مسجد الاقصی” از اماکن بسیار مقدسی است که در سرتاسر تاریخ مورد توجه پیروان ادیان توحیدی و ابراهیمی یهودیت، مسیحیت و اسلام بوده است وباید مرکز تفاهم وتسامح بین پیروان همه ادیان باشد ،اما دریغ که  نام مسجد الاقصی با سیاهی‌ها و سفیدی‌های تاریخ عجین است. این نام تداعی‌گر وحدانیت و عبودیت و در عین حال گاهی عناد و  سر کشی انسانها در برابر خالق شان باعث شده تا سر صورت بیت المقدس بخون انسانها رنگ شود  . درباره اینکه نخستین بار این شهر توسط چه کسی ساخته شد،  وچه کسانی آنرا آباد کردند وچه کسانی ویران  کردندمنابع تاریخی و دینی نظرات مختلفی دارند که در مطلب تحقیقی زیر به طور مختصر تشریح میشود.

تاریخچه و فلسفه‌ی اطلاق نام مسجد الاقصی

بر اساس منابع تاریخی: قدامت بیت‌المقدس به حدود ۳۰۰۰ سال پیش از میلاد بازمی‌گردد. نخستین ساکنان شناخته‌شده این منطقه، یبوسیان (یا یبوسی‌ها) بودند؛ قومی کنعانی که در آن منطقه سکونت داشتند. آنان شهری با نام یبوس در محل کنونی اورشلیم بنا نهادند. بنابراین، از نظر تاریخی می‌توان گفت که «یبوسی‌ها» نخستین بنیان‌گذاران شناخته‌شده‌ی این شهر بودند.

. این مسجد در سرزمین شام و شهر بیت المقدس واقع شده وبنابر شواهد تاریخی نخستین‌بار داوود نبی(ع) در محل آن اقدام به احداث معبدی نمود و سلیمان (ع) آن را تکمیل کرد. در آن زمان این شهر را اورشلیم یا یورشالیم می‌نامیدند. اورشلیم، ترکیبی از دو واژه “اور” و “شلیم” است. “اور” در عبری به معنی آتش، روشنایی و مقدس است و “شلیم” به مفهوم شهر، صلح و سلامتی می‌باشد. بعدها این مکان با نام‌های دیگری چون “ایلیاء” (شهر خدا) و در زمان یهودیان “بیت همیقداش”(خانه مقدس)  نیز شناخته می‌شده است. نام “ایلیاء” تا زمان ظهور اسلام بر شهر باقی ماند و بتدریج اسامی بیت المقدس، بیت القدس، قدس شریف و مدینه مقدس هم به کار گرفته شدند.

سقوط وعروج این شهر بدست انبیاء ، امراء وسلاطین.

بعد از یبوسیان حضرت داود پیامبر بر این سر زمین حاکم شد ، گفته شده که حضرت داوود (ع) پس از پیروزی بر یبوسیان، شهر یبوس را تصرف کرد و آن را «شهر داوود» نامید. فرزند او، حضرت سلیمان (ع)، معبد بزرگ (هیکل سلیمان) را در این شهر ساخت. یعنی بنابر شواهد تاریخی نخستین‌بار داوود نبی(ع) در محل آن اقدام به احداث معبدی نمود و سلیمان (ع) آن را تکمیل کرد. در برخی روایات آمده که حضرت آدم (ع) یا حضرت ابراهیم (ع) نخستین بار بنای عبادتگاهی را در این مکان ساختند. اگر از دیدگاه باستان‌شناسی و تاریخی نگاه کنیم، بنیان‌گذاران اولیه‌ی بیت‌المقدس قوم یبوسی بودند. اما در متون دینی، ساخت‌وسازهای اصلی و مهم این شهر به پیامبرانی چون آدم وابراهیم ، حضرت داوود و سلیمان (ع) نسبت داده می‌شود.

چرا این مقدسترین محل پر آشوب ترین نقطۀ زمین است؟

بیت‌المقدس (اورشلیم/قدس) نه‌فقط شهری با تاریخ چند هزارساله، بلکه نقطه‌ای است که سه دین بزرگ ابراهیمی — اسلام، یهودیت و مسیحیت — آن را بسیار مقدس می‌دانند. همین امر باعث شده تا مالکیت و حاکمیت بر آن به موضوعی بسیار حساس و پیچیده تبدیل شود. وپیروان هر سه دین بخاطر حاکمیت خود شان هیچنوع حرمت وقدسیت برای این محل قائل نیستند.

بیایید دلایل این اختلاف و درگیری را در چند بخش بررسی کنیم:

۱. اهمیت دینی بیت‌المقدس برای هر دین

• اسلام:

• بیت‌المقدس سومین شهر مقدس اسلام است (بعد از مکه و مدینه). وپیامبر اسلام از همین نقطه به معراج سفر کرده مسجدالاقصی قبله‌گاه اول مسلمانان بود و در قرآن از آن یاد شده است.(شاید بخاطر اینکه اولین عبادتگاه آدم وابراهیم بوده ورنه مسجد در زمان خلیفه دوم حضرت عمر ساخته شده.
• پیامبر اسلام (ص) طبق روایات، در شب معراج از مسجدالحرام به مسجدالاقصی برده شد. وهم روایت است که ر تایید این سخن می‌توان به روایاتی از ابن میمونه به نقل از ابن ماجه و بیهقی درکتاب سنن‌‌شان اشاره کرد.  «ابن میمونه از پیغمبر درباره بیت المقدس فتوی خواستم. پیغمبر(ص) فرمود: ارض محشر و منشر است، سرزمین رستاخیر است. به آنجا بروید و نماز در آن بگذارید. برای اینکه نماز در آن مثال هزار نماز در غیر آن است.

یهودیت:

• یهودیان ادعا دارند که بیت‌المقدس مقدس‌ترین مکان برای یهودیان است.
• آن‌ها معتقدند هیکل سلیمان (معبد بزرگ) در کوه معبد (Temple Mount) ساخته شده.
• دیوار ندبه (یا دیوار بُراق) تنها بخش باقی‌مانده از معبد است که امروز محل عبادت یهودیان است.

مسیحیت:

• بیت‌المقدس شهری است که عیسی مسیح (ع) در آن مصلوب شد و به باور مسیحیان از آنجا برخاست.
• کلیسای مقبره مقدس (Holy Sepulchre) یکی از مهم‌ترین مکان‌های مقدس مسیحیان است.

چرا صلح در بیت‌المقدس دشوار است؟

دلایل اصلی عدم دستیابی به صلح در بیت‌المقدس عبارتند از:​

• اختلافات دینی و ملی: هر سه دین بزرگ ابراهیمی (اسلام، یهودیت، مسیحیت) بیت‌المقدس را مقدس می‌دانند و هرکدام خواستار کنترل بخش‌هایی از آن هستند.​
• مسائل امنیتی: نگرانی‌ها درباره امنیت مرزها، اماکن مقدس، و شهروندان هر دو طرف مانع از توافقات نهایی می‌شود.​
• تغییرات جمعیتی: شهرک‌سازی اسرائیل در بخش شرقی باعث تغییر ترکیب جمعیتی و افزایش تنش‌ها می‌شود.​
• عدم اعتماد متقابل: تجارب تاریخی از نقض توافقات و خشونت‌ها باعث بی‌اعتمادی میان طرفین شده است.

• مسجد اقصی را چه کسی ساخت:؟ در مورد بانی احداث ساختمان مسجد اقصی اختلاف نظر وجود دارد.
• قبل از ورود سپاه مسلمانان به بیت المقدس در محل مسجد الاقصی کلیسایی وجود داشت که توسط “ژوستین”امپراطور روم شرقی به نام حضرت مریم بنا شده بود. در سال 15 هجری خلیفه دوم این شهر را فتح نموده وحرم مقدس به تصرف مسلمانان درآمد.

برخی معتقدند نخستین بارعمربن خطاب دستور احداث مسجدی را بجای کلیسا داد و مسلمانان آن کلیسا را تغییر داده و آنجا را تبدیل به مسجد نمودند و پس از آن نیز مسجد دیگری در فاصله 500 متری آن بنا کرد که بعدها به نام مسجد عمر معروف شد. اما بنا به روایت قوی‌ترعبدالملک بن مروان در سال 74 ه.ق. دستور تجدید و مرمت آن را داد و آنجا را تبدیل به مسجد نمود. البته ساخت آن در دوران حکومت فرزندش ولید بن عبد الملک86ه.ق به پایان رسید. نکته قابل توجه این است که در این تاریخ برای نخستین بار است  این مکان را مسجد الاقصی نام نهادند.(در زمان مروان بن عبد الملک ویا ولید بن مروان:

•  حاکمان اسلامی در هر دوره به تعمیر و مرمت مسجد پرداختند و به این ترتیب معماری آن به تدریج ظاهری چون مساجد اسلامی پیدا می‌کرد. زلزله‌ای که در سال 746 میلادی روی داد به ساختمان مسجد صدمه‌ی زیادی وارد کرد که به دستور “منصور” خلیفه‌ی وقت عباسی تعمیر شد، چندی بعد برای دومین بار زلزله‌ای ساختمان مسجد را لرزاند که این بار به دستور “مهدی” خلیفه‌ی عباسی تجدید بنا شد.

• پس از عباسی‌ها  فاطمی‌ها این روند را ادامه دادند و به تزیین و گسترش فضای مسجد الاقصی پرداختند. سپس مسجد الاقصی مدتی به دست صلیبی­ها تسخیر شد. آنها خسارات زیادی به ساختمان مسجد وارد ساختند و با استفاده نابجا از فضای مسجد و جنگ و خونریزی در حرم شریف به ساحت  این مکان مقدس هتک حرمت نمودند.
• اما به همت سپاهیان ایوبی و سردارانی چون صلاح‌الدین ایوبی مسجد الاقصی باردیگر به تصرف مسلمانان درآمد.به علاوه آنها در مرمت و زیباسازی فضای داخلی مسجد نقش پررنگی داشتند. صلاح الدین ایوبیدر سال583 ه.ق محرابی با نقش و نگار بسیار باشکوهی در آن بنا نمود و به تزیین قسمتهای از آن پرداخت.

۲. دلایل اصلی درگیری و جنگ‌ها

نام “مسجد الاقصی” یادآور حوادث و داستانهای شگفت‌انگیزی است. در پس این واژه طومار در هم تنیده‌ای از خاطرات تلخ و شیرین شکست وپیروزی نهفته است. مسجد الاقصی گاهی در حیرت شکوه حکومت سلیمانی و جبروت حاکمیت داوودی قدبرافراشته و زمانی لرزش زلزله‌های پی‌ در پی او را برزمین نشانده، گاهی از حقیقت جویی و پایداری ابراهیمی مشعوف گشته و زمانی از انحراف و خود برتربینی یهودیت محزون، گاهی از تولد مسیحایی شادان و زمانی از تصلیب او نالان و گاهی از عروج احمدی فراتر از قاب قوسین انگشت به دهان مانده و زمانی  مانند امروز از سقوط انسان به درجه سفلی حیوانیت محزون گشته است. نام مسجد الاقصی با سیاهی‌ها و سفیدی‌های تاریخ عجین است. این نام تداعی‌گر وحدانیت و عبودیت و در عین حال گاهی عناد و سرکشی انسان نسبت به خالق می‌باشد. وهزاران سال از جنگ ودر گیری در این سر زمین کوچک وحوالی یک معبد ویا مسجد مقدس بنام مسجد اقصی میگذرد.

دلیل اول: بی‌اعتمادی و خصومت تاریخی

• قرن‌ها جنگ‌های صلیبی، اشغالگری‌ها و تبعیض مذهبی، موجب بی‌اعتمادی عمیق میان ادیان شده است.

دلیل دوم: کنترل نظامی و سیاست‌های تبعیض‌آمیز

• امروز کنترل مسجدالاقصی در دست اسرائیل است، و پلیس اسرائیل گاه ورود مسلمانان یا مسیحیان را محدود یا ممنوع می‌کند.
• بسیاری از یهودیان خواستار تخریب مسجدالاقصی و بازسازی معبد سلیمان در همان مکان هستند که این مسئله مسلمانان را شدیداً نگران می‌کند.

دلیل سوم: نبود اراده‌ی واقعی برای صلح

• رهبران سیاسی و مذهبی بسیاری از گروه‌ها از وضعیت بحران بهره می‌برند و صلح واقعی را به نفع خود نمی‌بینند.

تاریخچه تهاجمات به بیت‌المقدس

بیت‌المقدس در طول تاریخ چندین بار مورد تهاجم و تغییر حاکمیت قرار گرفته است:

• تاریخ باستان: بیت‌المقدس در دوران‌های مختلف توسط اقوام مختلفی از جمله یبوسیان، اسرائیلی‌ها، آشوری‌ها، بابلی‌ها، و رومی‌ها فتح شده است.​
• قرون وسطی: در قرن یازدهم، صلیبیون مسیحی بیت‌المقدس را از مسلمانان گرفتند و در قرن دوازدهم، صلاح‌الدین ایوبی آن را بازپس گرفت.​
• دوران مدرن: در سال ۱۹۴۸، پس از جنگ استقلال اسرائیل، بیت‌المقدس به دو بخش شرقی (تحت کنترل اردن) و غربی (تحت کنترل اسرائیل) تقسیم شد. در جنگ ۱۹۶۷ (جنگ شش‌روزه)، اسرائیل بخش شرقی را اشغال کرد و از آن زمان کنترل کامل شهر را در دست دارد.​

🕊️ طرح‌های صلح و واکنش‌ها

چندین طرح صلح برای حل مناقشه اسرائیل و فلسطین ارائه شده است، اما هیچ‌کدام به توافق نهایی نرسیده‌اند:​

• طرح صلح آمریکا (معامله قرن): در سال ۲۰۲۰، دولت ترامپ طرحی به نام “معامله قرن” ارائه داد که در آن بیت‌المقدس به عنوان پایتخت اسرائیل شناخته می‌شد. این طرح با مخالفت شدید فلسطینی‌ها مواجه شد و آن را ناعادلانه دانستند.​ایندیپندنت فارسی
• طرح‌های دیگر: طرح‌هایی مانند طرح دو دولت (Israel–Palestine two-state solution) و طرح تقسیم بیت‌المقدس به دو پایتخت (یک برای اسرائیل و یک برای فلسطین) نیز مطرح شده‌اند، اما به دلیل اختلافات عمیق در مسائل امنیتی، مرزها، و وضعیت اماکن مقدس، هیچ‌کدام به توافق نهایی نرسیده‌اند.​

🏙️ وضعیت فعلی بیت‌المقدس

وضعیت فعلی بیت‌المقدس به شرح زیر است:​

• تقسیم‌بندی: بیت‌المقدس به دو بخش شرقی و غربی تقسیم شده است. بخش شرقی شامل اماکن مقدس مسلمانان و مسیحیان است و تحت کنترل اسرائیل قرار دارد. بخش غربی بیشتر مناطق مسکونی یهودیان است.​
• شهرک‌سازی: اسرائیل به ساخت شهرک‌های یهودی‌نشین در بخش شرقی ادامه می‌دهد که با مخالفت جامعه بین‌المللی مواجه است.​
• محدودیت‌های دسترسی: مسلمانان و مسیحیان برای دسترسی به اماکن مقدس خود با محدودیت‌هایی مواجه هستند، از جمله ایست‌های بازرسی و مجوزهای خاص.​
• تنش‌ها و خشونت‌ها: درگیری‌های دوره‌ای میان فلسطینی‌ها و اسرائیلی‌ها در بیت‌المقدس رخ می‌دهد، به‌ویژه در اطراف اماکن مقدس.​

راه‌حل چیست؟

بهترین راه حل تغییر عقیده واندیشه است وآن اینکه در اما کن مقدس باید جنگ وخونریزی صورت نگیرد وهرجا ییی که به نظر انسانها مقدس تر است باید  امن تر باشد.همانطور که مکه  بیت الله محل امن واجتماع همه مسلمانان است بیت المقدس ومسجد اقصی هم باید محل زیست همه انسانها باشد. خیلی غیر منطقی است که  مقدسترین محل مرکز فجایع، بیعدالتی ظلم وخونریزی باشد.با چنین وضعیتی این محل قدسیت وحرمتش را از دست میدهد.

از نظر بسیاری از فعالان صلح و اندیشمندان:

• بیت‌المقدس باید به عنوان شهری بین‌المللی و مشترک اداره شود.
• همه ادیان باید آزادی کامل در عبادت و دسترسی برابر به مکان‌های مقدس داشته باشند.
• آموزش صلح، مدارا و همزیستی باید جایگزین نفرت‌پراکنی مذهبی شود. یعنی بیت المقدس بجای مرکز جنگ وخشونت مرکز صلح وهمزیستی وهم دیگر پذیری باشد.
• آنا نیکه احترام قدسیت را با خونریزی یکدیگر تمثبل مبکنند بهتر است با گذشت ومدارا وصلح  بی حرمتی کنند.

منابع:

• 1- قرآن کریم، سوره اسراء، سوره روم
• 2- اسعدی، مرتضی، بیت المقدس، بنیاد دایره المعارف اسلامی با همکاری مرکز نشر دانشگاهی، چاپ اول، 1367
• 3- الامام ضیاءالدین محمد بن عبد الواحد بن احمد القدسی الحنبلی، فضائل بیت المقدس،  الطبعه الولی، 1405
• 4 – اسدی،مرتضی، مجموعه مقالات بلند از دایره المعارف الامی2-بیت المقدس،  چاپ اول، 1367، شرکت افست)
• 5-  ابن ماجه، محمدبن یزید، سنن ابنماجه، تحقیق محمدفوادعبدالباقی، بیروت، داراحیاءالتراث العربی، 1395ق