آرشیف

افغانستان در طول چهار دهه اخیر همواره شاهد موج‌های پیاپی مهاجرت بوده است. جنگ، ناامنی، فقر، نبود امکانات اولیه زندگی، و تبعیض‌های اجتماعی سبب شده‌اند که میلیون‌ها افغان به کشورهای همسایه چون ایران، پاکستان و حتی کشورهای دورتر مهاجرت کنند. با گذشت زمان و تغییر شرایط، بسیاری از این مهاجرین تصمیم به بازگشت می‌گیرند. اما هم رفت و هم برگشت، سرشار از رنج و مشکلات است. هجرت و عودت افغان‌ها، بیش از آن‌که یک حرکت ساده مکانی باشد، داستانی تلخ از رنج‌های بی‌پایان است .

هجرت غیرقانونی برای هزاران افغان، نه یک انتخاب بلکه یک اجبار دردناک است. در این مسیر پرخطر، آنان با چهره واقعی مرگ، تحقیر، و بی‌سرنوشتی روبه‌رو می‌شوند. قاچاقبران بی‌رحم، راه‌های پرمخاطره، بی‌غذایی، غرق‌شدن، ترس، سوءاستفاده جنسی، بیماری و افسردگی، بخشی از واقعیت تلخ این سفر است

درد نخست  یا رنج نامه  رفتن  در مسیر راها

افغان‌ها در تلاش برای یافتن زندگی بهتر، امنیت، یا حتی نجات جان خود، بارها مجبور شده‌اند که مسیر مهاجرت‌های خطرناک و غیرقانونی را در پیش بگیرند. این مسیر نه تنها طولانی و طاقت‌فرساست، بلکه پر از خطرهای مرگبار، تحقیر، بی‌سرنوشتی و سوءاستفاده می‌باشد. در اینجا به‌صورت مفصل به مشکلاتی پرداخته می‌شود که مهاجرین افغان در مسیر راه با آن مواجه‌اند:

1. فشار و سوءاستفادۀ قاچاقبران انسان

• قاچاقبران معمولاً از وضعیت ناگوار مهاجرین سوءاستفاده می‌کنند.
• پول‌های هنگفت از خانواده‌ها دریافت می‌شود، اما هیچ ضمانتی برای رسیدن به مقصد وجود ندارد.
• مهاجرین در بسیاری موارد تهدید می‌شوند؛ اگر پول کامل داده نشود، آنان را در بیابان یا مرز رها می‌کنند.
• برخی زنان و دختران قربانی آزار جنسی قاچاقبران می‌شوند.

2. گرسنگی و تشنگی در مسیر

• قاچاقبران برای کم‌کردن هزینه، غذا و آب کافی فراهم نمی‌کنند.
• مهاجران روزها در گرمای شدید یا سرمای سخت بدون غذا و آب مناسب سر می‌کنند.
• در مواردی، کودکان و سالخوردگان به دلیل کم‌آبی جان باخته‌اند.

3. ماندن در کوه‌ها، بیابان‌ها و جنگل‌ها

• مسیر عبور از ایران، ترکیه، پاکستان و حتی تا اروپا پر از موانع طبیعی است.
• مهاجرین مجبورند شب‌ها در کوه، جنگل یا بیابان‌ها بمانند تا از دید پولیس یا نیروهای مرزی پنهان شوند.
• خطر حیوانات وحشی، گم‌شدن در مسیر، سرمازدگی، و گرسنگی دائماً آنان را تهدید می‌کند.

4. غرق شدن در آب‌ها

• مسیر دریایی از ترکیه به یونان یا از لیبیا به ایتالیا یکی از خطرناک‌ترین قسمت‌های مهاجرت است.
• قایق‌های پلاستیکی کوچک و پرجمعیت در میان دریا واژگون می‌شوند.
• هزاران افغان در آب‌های مدیترانه غرق شده‌اند؛ بسیاری از آنان حتی شناسایی هم نشده‌اند.

5. تحقیر و بی‌آبرویی

• مهاجران در مسیر بارها مورد بدرفتاری، ضرب‌وشتم، و حتی بازداشت غیرقانونی توسط مرزبانان قرار می‌گیرند.
• برخورد نژادپرستانه و تحقیرآمیز در بسیاری کشورها از سوی پولیس، مردم محل یا حتی دیگر مهاجرین دیده می‌شود.
• زنان، به‌ویژه تنهاها، در معرض خطر آزار جنسی و تجاوز هستند.

6. ترس، ناامیدی و شوک روانی

• مهاجرین در تمام مسیر با استرس، ترس از دستگیری یا مرگ زندگی می‌کنند.
• کودکان از دیدن صحنه‌های خشونت یا مرگ عزیزان آسیب روانی جدی می‌بینند.
• بسیاری از مهاجرین پس از رسیدن به مقصد هم از افسردگی، اضطراب، و احساس بی‌هویتی رنج می‌برند.

7. بازداشت و اخراج ناگهانی

• در کشورهایی مثل ایران، ترکیه و حتی کشورهای اروپایی، مهاجرین بدون مدارک به راحتی بازداشت می‌شوند.
• بازداشت‌گاه‌ها شرایط غیرانسانی دارند: کمبود غذا، جای خواب مناسب و درمان.
• مهاجران پس از ماه‌ها تلاش و عبور از هزار خطر، ممکن است دوباره اخراج شده و به افغانستان بازگردانده شوند، آن هم بدون پول، مدارک و آینده‌ای روشن.

درد عودت یا باز گشت به وطن:

مشکلات عودت‌کنندگان افغان از ایران در مرزهای هرات، فراه و نیمروز

همزمان با آغاز جنگ ایران واسرائیل باز گشت مهاجران أفغان به کشور شدت گرفته است. عودت‌کنندگان افغان از ایران، به‌ویژه در مرزهای هرات، فراه و نیمروز، با وضعیت فاجعه‌بار انسانی روبرو هستند. اگر حکومت، جامعه جهانی و نهادهای مربوطه اقدام فوری و هماهنگ نکنند، این وضعیت نه‌تنها زندگی هزاران انسان را تهدید می‌کند، بلکه می‌تواند به بحران‌های امنیتی، اجتماعی و اقتصادی بزرگ‌تری در مناطق مرزی منجر شود. اکنون زمان عمل است، نه سکوت.

در سال‌های اخیر، با شدت‌گرفتن فشارهای اقتصادی، سیاسی و اجتماعی در ایران، موج بازگشت اجباری یا داوطلبانه مهاجرین افغان افزایش یافته است. مرزهای ولایات هرات، فراه و نیمروز به عنوان نقاط کلیدی ورود مهاجرین بازگشتی از ایران، شاهد بحران‌های انسانی عمیق هستند. در ادامه، مهم‌ترین مشکلاتی که عودت‌کنندگان در این مناطق با آن مواجه‌اند بررسی می‌شود:

1. نبود امکانات اولیه در مرزها

اکثر مهاجرین بدون آمادگی لازم یا منابع مالی کافی به کشور بازمی‌گردند. در مرزهای اسلام‌قلعه (هرات)، ابونصر فراهی (فراه)، و میلک (نیمروز)، امکانات برای پذیرایی و کمک‌رسانی به هزاران فرد بازگشتی بسیار محدود است.

• نبود کمپ‌های مجهز برای اسکان موقت
• نبود خدمات بهداشتی و درمانی فوری
• کمبود غذا، آب آشامیدنی و لباس گرم/سبک متناسب با فصل
• نبود سیستم ثبت و پیگیری برای نیازمندان و اطفال بدون سرپرست

2. بازگشت اجباری و غیر داوطلبانه

بسیاری از مهاجرین توسط نیروهای ایرانی به‌صورت اجباری و بدون اطلاع قبلی اخراج می‌شوند. آنان اغلب فرصت جمع‌آوری اموال شخصی یا آمادگی بازگشت ندارند و در وضعیت نگران‌کننده‌ای وارد افغانستان می‌شوند.

• ضرب‌وشتم و بدرفتاری در هنگام بازداشت و اخراج
• جدایی خانواده‌ها (مخصوصاً مردان از زنان و کودکان)
• نداشتن اسناد هویتی، تلفن، پول یا وسایل ضروری

3. نبود خدمات صحی و روانی

عودت‌کنندگان، به‌خصوص زنان و کودکان، دچار خستگی جسمی و روانی هستند. اما در مرزها دسترسی به خدمات صحی اولیه، دوا، تیم‌های روان‌درمانی یا مراقبت ویژه بسیار محدود یا در مواردی صفر است.

• کمبود دوا برای بیماران مزمن
• نبود تداوی برای زنان باردار و نوزادان
• مشکلات روحی ناشی از اخراج، تحقیر و آینده نامعلوم
• 4. نبود زمینه کار و اسکان در ولایات مرزی

عودت‌کنندگان پس از ورود به کشور، با نبود کامل زمینه کار، سرپناه، یا حمایت اجتماعی روبرو هستند. بیشتر آنان یا در مرزها سرگردان می‌مانند یا مجبورند به‌سوی شهرهای بزرگ‌تر مهاجرت درونی کنند.

• نبود برنامه واضح اسکان یا ادغام مجدد
• بیکاری شدید و فقر مطلق
• افزایش فشار بر منابع محدود ولایات هرات، فراه و نیمروز

6. مشکلات خاص زنان و کودکان

زنان به‌ویژه بی‌سرپرست‌ها و کودکان بدون والدین در معرض آسیب‌های جدی مانند استثمار، ازدواج اجباری یا خشونت هستند. نبود نهادهای حامی در مرزها این وضعیت را تشدید کرده است.

نبود تعلیم و تربیه، به‌ویژه برای دختران

در بسیاری از مناطق مهاجرنشین یا بازگشته، دختران از رفتن به مکتب محروم می‌شوند. نبود مکتب، کمبود معلم، یا فشارهای فرهنگی و اجتماعی سبب می‌شود که میلیون‌ها کودک، به‌ویژه دختران، از حق تعلیم محروم بمانند.

نبود کار برای جوانان

جوانان که باید نیروی فعال جامعه باشند، از بیکاری و نبود فرصت‌های شغلی رنج می‌برند. این مسئله سبب ناامیدی، اعتیاد، و حتی گرایش به گروه‌های افراطی در برخی موارد می‌شود.

نبود آزادی‌های مدنی

در برخی مناطق افغانستان، به‌خصوص پس از تحولات اخیر، آزادی بیان، آزادی پوشش، حق تحصیل برای دختران، و سایر آزادی‌های اساسی انسانی محدود شده‌اند. این وضعیت مهاجرین بازگشته را در شرایط دشواری قرار داده است.

7. سایر مشکلات اجتماعی و روانی

افسردگی، اضطراب، مشکلات هویتی، و احساس طرد شدن از جامعه هم میزبان و هم موطن، مشکلات روحی شایع میان مهاجرین است.

راه‌حل‌ها و نقش جامعه جهانی

1. حمایت سازمان‌های بین‌المللی
   نهادهایی مانند UNHCR، IOM، UNICEF و دیگر مؤسسات باید با بودجه کافی و تعهد واقعی در تأمین سرپناه، خدمات بهداشتی، آموزش و کارآفرینی نقش فعال‌تری ایفا کنند.
2. ایجاد مکاتب و کورس‌های آموزشی در مناطق مهاجرنشین
   جامعه جهانی باید با همکاری حکومت‌های محل و نهادهای غیردولتی، مکاتب ابتدایی، متوسطه و مکاتب مخصوص دختران را ایجاد و حمایت کند. کورس‌های فنی و حرفه‌ای برای جوانان نیز می‌تواند فرصت‌های شغلی ایجاد کند.
3. فراهم‌سازی زمینه کار و خودکفایی اقتصادی
   از طریق پروژه‌های کوچک، قرضه‌های بدون سود، آموزش‌های فنی و حرفه‌ای و سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها، می‌توان مهاجرین بازگشته را در روند بازسازی کشور شریک ساخت.
4. تأمین خدمات صحی و غذایی
   در همکاری با مؤسسات صحی بین‌المللی، کلینیک‌های سیار، واکسیناسیون کودکان، تغذیه سالم و کمپ‌های غذایی باید در اختیار مهاجرین قرار گیرد.
5. برنامه‌های حمایتی روانی
   ایجاد مراکز مشاوره روانی و حمایت از خانواده‌ها در مقابله با آسیب‌های روانی ناشی از مهاجرت، جنگ و تبعید بسیار ضروری است.

در پایان باید تکرار کنیم که هجرت و عودت مهاجرین افغان، تنها یک حرکت جغرافیایی نیست بلکه حکایت از دردها، آرزوها، محرومیت‌ها و امیدهای میلیون‌ها انسان دارد. اگرچه چالش‌ها زیادند، اما با همبستگی داخلی، مسئولیت‌پذیری حکومت‌ها و همکاری جامعه جهانی، می‌توان آینده‌ای روشن‌تر برای مهاجرین و کشور ساخت. بازگشت باعزت مهاجرین، تنها در صورتی موفق خواهد بود که امنیت، عدالت، تعلیم و آزادی برای همگان فراهم شود.